1. Buxgalteriya balansi to’g’risida tushuncha

 

---

 
Izoh: 2018 - 2020 yillarda yillik va chorak hisobotlari faqat “Buxgalteriya 
balansi ” (1-shakl) va “Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot” (2-shakl)da 
taqdim etilgan.
Yillik moliyaviy hisobotga hisobot yilida korxona faoliyatining 
yakuniy natijalariga ta’sir ko’rsatgan asosiy omillar bayon etilgan tushuntirish 
xati ilova qilinadi. Agar balans yil boshida o’zgartirilgan bo’lsa, tushuntirish 
xatida o’zgartirish sabablari tushuntiriladi. Unda keyingi yil uchun qabul qilingan 
hisob siyosati ham keltiriladi. Agar asosiy fondlarni qayta baholash hisobot 
yilining birinchi sanasi holatiga o’tkazilsa, qayta baholash natijalarining 
ko’rsatkichlari hisobot yilining boshiga shakllanadigan moliyaviy hisobotga qabul 
qilinadi. Bunda o’tgan yilning oxiridagi ko’rsatkich hisobot yilining boshidagi 
ko’rsatkichga mos kelmasligi, asosiy vositalarni hisobot yilining birinchi sanasiga 
o’tkazilgan qayta baholashning natijasi deb tushuniladi va joriy davrning 
moliyaviy 
hisobotidagi 
tushuntirish 
xatida 
bayon 
etiladi. 
O’zR "Auditorlik faoliyati to’g’risida" qonunning 10-moddasida ko’rsatilgan 
yuridik shaxslar soliq organlariga auditorlik tekshiruvi o’tkazilganidan keyin 15 
kun davomida, lekin hisobot yilidan keyingi yilning 15 mayidan kechiktirmay 
auditorlik 
xulosasi 
nusxasini 
taqdim 
etadilar. 
Moliyaviy hisobot shakllarida barcha rekvizitlar va nazarda tutilgan 
ko’rsatkichlar to’ldirilishi kerak. 
Korxonada tegishli aktivlar
, passivlar, 
operatsiyalar mavjud emasligi sababli biror-bir modda (satrlar, ustunlar) 
to’ldirilmagan taqdirda, ushbu modda (satr, ustun) ustiga chizib qo’yiladi. 
Moliyaviy hisobot shakllarining manzil qismi quyidagi tartibda to’ldiriladi: 
a) “Korxona, tashkilot” rekviziti - korxonaning to’liq nomi (belgilangan tartibda 
ro’yxatdan o’tkazilgan ta’sis hujjatlariga muvofiq) va KTUT (OKPO)ga ko’ra 
uning kodi ko’rsatiladi; 
b) “Faoliyat turi” rekviziti - korxonaning iqtisodiy faoliyat turi va IFUT (OKED)ga 
ko’ra iqtisodiy faoliyat kodi ko’rsatiladi; 
c) “Tashkiliy-huquqiy shakli” rekviziti - korxonaning tashkiliy-huquqiy shakli va 
TXShT (KOPF)ga ko’ra tashkiliy-huquqiy shaklning kodi ko’rsatiladi; 
d) "Mulkchilik shakli" rekviziti - korxonaning mulkchilik shakli va MShS (KFS)ga 
ko’ra mulkchilik shaklining kodi ko’rsatiladi; 
e) “Vazirliklar, idoralar va boshqalar” rekviziti - ixtiyorida korxona turgan (agar 
u mavjud bo’lsa) va unga moliyaviy hisobot yo’naltiriladigan organning nomi 
hamda DBIBT (SOOGU)ga ko’ra ushbu organning kodi ko’rsatiladi; 

---

f) “Soliq to’lovchining identifikatsiya raqami” rekviziti - STIR (INN) bo’yicha 
korxonaning identifikatsiya raqami ko’rsatiladi; 
g) “Hudud” rekviziti - MHOBT (SOATO) bo’yicha kod ko’rsatiladi; 
h) “Manzil” rekviziti - korxonaning to’liq yuridik manzili ko’rsatiladi. 
Moliyaviy hisobotni tuzish chog’ida O’zRning “Buxgalteriya hisobi 
to’g’risida”gi Qonuni, O’zRning Fuqarolik kodeksi, BHMS, shuningdek 
buxgalteriya hisobini yuritish va moliyaviy hisobotni tuzish masalalari bo’yicha 
boshqa 
me’yoriy-huquqiy 
hujjatlarga 
asoslanish 
lozim. 
Korxona va tashkilotlar barcha alohida mustaqil balansga ajratilmagan 
bo’linmalarining faoliyat ko’rsatkichlari moliyaviy hisobot shakllarining 
ko’rsatkichlariga 
kiritilishi 
kerak. 
Moliyaviy hisobotni tuzish chog’ida hisobot sanasi bo’lib hisobot davrining oxirgi 
taqvimiy kuni hisoblanadi. Hisobot yilida tugatilgan yoki qayta tashkil etilgan 
korxona yil boshidan tugatish (qayta tashkil etish) paytigacha bo’lgan davr uchun 
yillik moliyaviy hisobotning amaldagi shakllari bo’yicha hisobot taqdim etadi. 1 
oktyabrga qadar yangi barpo etilgan korxonalar moliyaviy hisobotda mablag’lar 
va ularning manbalarini ular belgilangan tartibda ro’yxatdan o’tkazilgan oyning 
1-kunidan boshlab hisobot yilining 31 
dekabriga qadar
, hisobot yilining 1 
oktyabridan keyin barpo etilgan korxonalar esa - davlat ro’yxatidan o’tkazilgan 
sanadan boshlab keyingi yilning 31 dekabrigacha (31 dekabr ham kiradi) 
ko’rsatadilar (ko’rsatilgan tartib tugatilgan (qayta tashkil etilgan) korxonalar va 
ularning alohida bo’linmalari bazasida barpo etilgan korxonalarga tatbiq 
etilmaydi). 
Korxona balansining moddalari aktivlar va majburiyatlarning puxta o’tkazilgan 
inventarizatsiyasi bilan asoslangan bo’lishi kerak. Inventarizatsiya O’zR 19-son 
BHMS “Inventarizatsiyani tashkil etish va o’tkazish” belgilagan tartibda 
o’tkaziladi. Bunda yillik moliyaviy hisobotni taqdim etishga qadar doimiy ishlab 
turgan inventarizatsiya komissiyalari tomonidan inventarizatsiya davomida 
aniqlangan, boyliklar haqiqiy mavjudligining buxgalteriya hisobi ma’lumotlariga 
qaraganda tafovutlari tartibga solinishi kerak. Debitorlik va kreditorlik qarzlarini 
inventarizatsiyalashlar ham o’tkazilishi kerak, ular o’zaro hisob-kitoblar saldosini 
tasdiqlaydigan solishtirish dalolatnomalari yoki xatlar bilan rasmiylashtiriladi. 
O’tkazilgan inventarizatsiyalar soni va natijalari, shuningdek ularni o’tkazmaslik 
sabablari yillik moliyaviy hisobotga ilova qilinadigan tushuntirish xatida aks 
ettirilishi 
kerak. 
Moliyaviy hisobot shakllari rahbar va buxgalteriya hisobi hamda moliyaviy 
boshqarish vazifalarini amalga oshiruvchi shaxs tomonidan imzolanadi.Agar 

---

rahbar buxgalteriya hisobi va moliyaviy boshqarish vazifalarini o’z zimmasiga 
olgan 
bo’lsa, 
u 
bosh 
hisobchi 
o’rniga 
ham 
imzo 
qo’yadi. 
Moliyaviy hisobotda o’chirish va ustiga yozishlar bo’lmasligi kerak. Xatolar 
tuzatilgan taqdirda tegishli qaydlar qilinadi, ularni moliyaviy hisobotlarga 
imzo 
chekkan shaxslar tasdiqlab
, tuzatish sanasini ko’rsatadilar. Joriy hamda 
o’tgan yil hisobot ma’lumotlaridagi (ular tasdiqlanganidan keyin) tuzatishlar 
uning ma’lumotlarini buzishlar aniqlangan hisobot davri uchun tuzilgan 
hisobotda amalga oshiriladi, bunda tuzatishlar hisobot davri (chorak, yil 
boshidan) 
uchun 
ma’lumotlarga 
kiritiladi. 
O’tgan davrda yo’l qo’yilgan fundamental (muhim) xatolarni tuzatish summasi 
moliyaviy hisobotda yil boshidagi taqsimlanmagan foyda saldosini o’zgartirish 
hamda aktivlar, majburiyatlar va xususiy kapitalning boshqa moddalariga tegishli 
tuzatishlar 
kiritish 
yo’li 
bilan 
aks 
ettirilishi 
mumkin. 
Yillik moliyaviy hisobotni tekshirish chog’ida daromadlarni yashirish yoki ular 
bilan bog’liq bo’lmagan xarajatlarni davr xarajatlariga (yoki muomala 
chiqimlariga) kiritish natijasida moliyaviy natijalarni kamaytirib ko’rsatish 
aniqlangan holda buxgalteriya hisobi va o’tgan yil uchun moliyaviy hisobotga 
tuzatishlar kiritilmaydi, b
alki joriy yilda hisobot davrida aniqlangan o’tgan yillar foydasi sifatida 
aks ettiriladi. 
 3 .
Buxgalteriya balansining xususiyati aktiv va passivlar pullik yakunlarining tengligidan 
iborat. Bu talab har qanday korxona balansi uchun majburiydir. Bu talab aktivda ham, passivda 
ham mablag‘larning bir xil hajmda, faqat har xil guruhlanishda ko‘rsatiladi, ya’ni aktivda - 
turlari bo‘yicha, passivda - manbalari bo‘yicha. Balansning nomi ham shunga asoslangan, 
chunki «balans» so‘zi tenglik, barobarlikni anglatadi. SHuning uchun ham balans aktivi va 
passivi «balans» so‘zi bilan belgilanadi. Balans korxonaning xo‘jalik mablag‘larini ma’lum bir 
sanaga tavsiflab, uning o‘tgan davrdagi barcha faoliyat natijasini qanday holatga olib 
kelganligini ko‘rsatadi. SHunday qilib, balans korxona mablag‘larining turlari va ularning 
manbalari haqidagi muhim axborotga ega bo‘lgan xo‘jalik yuritish subektlari ishining 
yakunlari to‘g‘risidagi hisobotdir