Axborot texnologtyalariuniversiteti mtgranova elvira aslam gvna, pozilova shahnoza xaydaraliyevna

1-diagramma. Barcha talabalar hamda ta ’lim shakllari
bo‘yicha talabalar soni
So«i ftsing Ы i
Manba: 
0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika
1-diagrammadan k o ‘rinib turibdiki, talabalam ing umumiy soni
19 9 8 -1 999-o‘quv yilida barcha ta ’lim shakllari b o ‘yicha se/jlarli 
qisqarganidan so ‘ng faqat 2005-yilga kelibgina o ‘sish tamoyiUari 
k o ‘zga tashlanmoqda, biroq qayd etish zarurki, hattoki 2008-yilda 
ham oliy o ‘quv yurtlarida ta ’lim olayotgan talabalar soni
29

---

0 ‘zbekistonda oliy ta ’limni isloh qilish boshlangan 1991 -yildagi 
k o ‘rsatkichlardan ancha past edi.
M iqdoriy ko‘rsatkichlaming o ‘zgarishi bilan birga olinayotgan 
mutaxassislik yo‘nalishi b o ‘yicha4 talabalar soni tarkibi ham 
o ‘zgarmoqda. Mamlakat oliy o ‘quv yurtlari ichida 22 tasi - ta ’lim 
sohasi uchun, 15 tasi sanoat, qurilish, transport va aloqa sohasi 
uchun, 5 tasi - tibbiyot, 4 tasi qishloq x o ‘jaligi, 9 tasi - iqtisodiyot 
va huquq, 7 tasi - boshqa sohalar uchun mutaxassislar tayyorlaydi. 
2007-yilda 286, 3 ming nafar talabadan 273, 7 ming nafari 
bakalavriatda va 12, 6 ming nafari magistraturada o ‘qigan. T o‘lov 
shartnoma 
asosida 
qabul 
qilingan 
talablaming 
69 
foizi 
bakalavriatda, 75 foizi magistraturada ta ’lim olganlar. Kadrlar 
tayyorlashdagi tuzilmaviy o ‘zgarishlar o ‘rta umumiy va o ‘rta- 
maxsus 
ta ’lim, 
kasbiy ta ’limning 
isloh 
qilinishi, 
qishloq 
x o ‘jaligidagi tuzilmaviy islohotlar, xizmat k o ‘rsatish sohasining 
kengayganligi tufayli mutaxassislarga talab ortganligi va boshqa 
sohalarda yangi mutaxassisliklarga talab paydo b o ‘lganligi bilan 
bog‘liqdir.
Kasbiy tuzilmadagi um um iy tamoyillar tahlili shuni k o ‘rsatdiki, 
T a’lim nomli ixtisoslik5, y a’ni o ‘qituvchilar tayyorlash va 
pedagogika fani b o ‘yicha talabalar qabul qilish 2001-yildagi 32 
foizdan 2006-yilda 40 foizgacha va 2008-yilda 54, 8 foizgacha 
sezilarli darajada o ‘sdi. Xalq ta ’limi uchun mutaxassislar sonining 
ortishi mamlakatdagi demografik vaziyat va maktab ta ’limi milliy 
dasturini amalga oshirish doirasida mutaxassislar tayyorlash 
zarurati yuzaga kelganligi bilan bog‘liq.
Biroq hali ham u yoki bu mutaxassislikka, shu jum ladan to ‘lov- 
shartnoma asosida ta ’lim shakliga o ‘rinlaming hukumat tomonidan 
qat’iy belgilab berish amaliyoti saqlanib qolmoqda. Ayni paytda 
ekstem at va distansion ta ’lim shakllarining rivojlanmaganligi,
4 S o‘nggi yetti yil davoraida har yili oliy o'q u v yurtiariga qabul qilinadigan 
kontingent 30 foizdan ortiqqa, oliy o ‘quv yurtlarida ta ’lim olayotgan talabalar soni esa 
1, 5-m artaga ortmoqda. H ar yili m agistraturaga qabul qilinadigan yoshiar soni 2- 
martadan ortiqroqqa, ularda o ‘qiyotganlar soni esa yuqori da ko'rsatib o'tilgan davr 
ichida 3 baravardan k o ‘proqqa ortdi. (Qarang. IRMM 2007/2008)., 3-bob).
5 U m um iy qabul qilingan talabalar sonida ushbu yo'nalish b o ‘yicha qabul 
qilingan talabalar ulushi.
30

---

shuningdek ta ’lim xizmatlarining nodavlat, muqobil sektori mavjud 
emasligi ta ’limning imkonliligini ancha murakkablashtiradi.
Respublika b o ‘yicha sirtqi ta ’lim shakli tugatilganidan keyin 
katta yoshdagi shaxslaming oliy ta ’lim olish imkoniyatlari ancha 
kamaydi. Maktab yoki litseyni tugatgandan so‘ng u yoki bu 
sabablarga k o ‘ra oliy o ‘quv yurtiga kunduzgi o ‘qishga kira 
olmagan, qaram og‘ida oilasi b o ‘lgan va bir vaqtning o ‘zida o ‘qish 
haqini to ‘lash va oilasini boqish imkoniga ega b o lm ag an shaxslar 
yaqin kelajakda oliy ta ’lim olish imkoniyatidan amalda mahrum 
bo'ldilar.
Oliy o ‘quv yurti layoqatliligining asosiy k o ‘rsatkichi uning 
jamiyatdagi o ‘zgarishlami oldindan ilg‘ab olish va faoliyatini shu 
asosda tashkil etishga qodirligida, deb hisoblanadi. Faqat 
shundagina uning ilm iy-ta’lim faoliyatining natijalariga to ‘liq 
hajmda 
jam iyat 
tomonidan 
talab 
mavjud 
bo'ladi. 
Ish 
beruvchilam ing tanloviga oliy o ‘quv yurtining ijtimoiy ahamiyati 
va oliy o ‘quv yurtining nufuzi ham o ‘z ta ’sirini k o ‘rsatadi.
Tashkiliy, moliyaviy va ta ’lim sohalarida ko ‘rilayotgan 
choratadbirlarga qaramay, 0 ‘zbekiston oliy maktabi bugungi 
kunda mehnat bozorining yangi talablariga mos keladigan malakali 
msoniy resurslarni tayyorlashni to ‘liq hajmda ta ’minlab bera 
olmayapti.
Ijtimoiy tadqiqot doirasida tadbirkorlar o ‘rtasida o ‘tkazilgan 
so ‘rov natijalari 
shuni k o ‘rsatdiki, 
mamlakatning iqtisodiy 
y o ‘nalishdagi 
oliy 
va 
o ‘rta-ma.xsus 
ta ’lim 
muassasalari 
bitimvchilarining tayyorgarlik darajasi so ‘ralgan respondentlaming 
faqat 18, 2 foizini, texnik mutaxassisliklar b o ‘yicha 18, 6 foizini, 
yuridik ta ’lim b o ‘yicha 17 foizini, axborot texnologiyalari b o ‘yicha 
28, 9 foizini to ‘liq qondiradi6.
K o‘pincha 
oliy 
o ‘quv 
yurtlari 
bitiruvchilari 
rivojlanib 
borayotgan biznesda muvaffaqiyatli ish boshlash uchun zarur 
k o ‘nikmalarga ega emaslar, ulaming korxona iqtisodiyoti b o ‘vicha