Toshkent davlat agrar universiteti s. M. Aminov, S. I. Muxamadiyev, S. Sh. Rasulov axborot kommunikatsion

Axborot kommunikatsion texnologiyalar.S.Aminov 
83 
bu erda 
fpm
( -gravitatsion o‘zgarmas).
 
10-amaliy mashg’ulot. C++ tilida qishloq xo’jaligi masalalariga
dasturlar tuzish. 
 
Ishdan maqsad
:
C++ dasturlash tilida qishloq xo’jaligi masalalariga dasturlash 
tuzish ko’nikmalarini shakllantirish. 
I Uslubiy ko‘rsatmalar 
Topshiriq.
Ekin turi kiritilganda ushbu ekin turiga tegishli normalarini chiqarib 
beruvchi dasturni С++ dasturlash tilida tuzing. 
Yechilishi: 
#include 
1.
using namespace std; 
2.
int main () 
3.
{ 
4.
float m,d,kun; 
5.
int tur; 
6.
cout<<"1-paxta"<sholi"<7.
cin>>tur; 
8.
string turi; 
9.
switch(tur) 
10.
{ 
11.
case 1: m=200; d=10; kun=180; turi= "Paxta"; break; 
12.
case 2: m=350; d=4; kun=270; turi="Bug'doy"; break; 
13.
case 3: m=150; d=8; kun=120; turi="Makkajo'xori"; break; 
14.
case 4: m=200; d=6; kun=120; turi="Sholi"; break; 
15.
case 5: m=300; d=4; kun=90; turi="Arpa"; break; 
16.
default: m=0; d=0; kun=0; turi="xato"; break; 
17.
} 
18.
if(m!=0) 
19.
cout<ekiladigan urug' miqdori "<"<20.
else 
21.
cout<<"Iltimos, ekin turini ro’yxatdan tanlang!!!"; 








R
r
агар
r
R
r
агар
r
R
F


2
3


3
4



---

84 
22.
} 
 
Misol
. 
bu erda a=3,56 
Dastur matni: 
1.
#include  
2.
#pragma hdrstop 
3.
#pragma argsused 
4.
# include  
5.
void main() 
6.
{ int i, n; float S; 
7.
S=0; n=10;// boshlang‘ich qiymatlarni kiritish 
8.
float a=3.56; 
9.
while(i<=n) // sikl operatori 
10.
{ 
11.
S+=sin(i+5*a)/(exp(i-1)*tan(i+1)); 
12.
i++; 
13.
} 
14.
cout<<"Javob S="<15.
} 
Dastur tavsifi
.
1 – 5 qatorlarni oldingi topshiriqlardagidek ifodalaymiz. 6-
qatorda ma’lumotlar kiritilib olinadi. 
7, 8 – qatorlarda o‘zgaruvchilarning boshlang‘ich qiymatlari kiritilgan. 
9-qatorda Sharti oldin tekshiriladigan while operatori yordamida bajarilishi 
kerak bo‘lgan Shartni yozib olamiz. 
11-qatorda yig‘indi hisoblanadi va 14-qatorda natija ekranga chiqariladi. Dastur 
15-qatorda o‘z ishini yakunlaydi. 
II topshiriqlar 
1. 
2. 
3. 
4. 
5. 
6. 
7. 
8. 
9. 
10. 
11.Serhosil yaylovlar uchun ko‘p yillik o‘tlar aralashmasida har bir tup o‘simlik 
urug‘ining ekish miqdorini aniqlovchi dasturni C++ dasturlash tilida tuzing. 
Kerakli ma’lumotlar: beda 17 kg/ga, o‘tlar aralashmasida 38 %, ko‘p o‘rimli 






n
i
i
i
arctg
e
a
i
S
1
1
2
)
1
(
)
5
(
sin






n
i
i
i
i
S
1
1
2
)!
1
(
!






n
i
i
i
i
S
1
3
3
)
1
(
)!
1
(
5






n
i
i
i
i
i
S
0
3
2
)
3
)(
1
(






n
i
i
i
i
S
1
1
1
2
)
2
(
 
.
2
cos
)
(
20
1
2
2






i
i
i
i
i
x
i
x
S






n
i
i
i
i
S
1
1
)
1
(
)
1
(
.
)
arccos(
)
2
)(
3
(
10
1
2





i
i
x
i
i
S
.
0
,
)
sin
3
)(
(
cos
2





x
x
i
i
x
S
0
,
)
(
1
1
ln
1
5







x
x
i
i
i
S
n
i








n
i
m
j
x
x
j
i
j
i
p
1
1
2
0
,
)
sin(
2
)
(

---

Axborot kommunikatsion texnologiyalar.S.Aminov 
85 
mastak 10 kg/ga, o‘tlar aralashmasida 32 %, yaylov mastagi 10 kg/ga, o‘tlar 
aralashmasida 30% ekiladi. Urug‘ning ekishga yaroqliligi bedada 88,2%, ko‘p 
o‘rimli mastak 85,5%, yaylov mastagi 87,3%. 
12.Mollarni bog‘lab boqish davri 201 kun. Shu davrda o‘rta hisobda 950 bosh 
sigir bog‘lab boqiladi. Sigirlarning yem-xashak yeydigan kuni va talab qilinadigan 
yem-xashak miqdorini aniqlash dasturini C++ dasturlash tilida tuzing. Bitta sigirga 
60 kg ko‘kat ozuqa birligi kerak bo‘ladi. 
11-amaliy mashg’ulot. Milliy axborot tizimlari bilan tanishish.
Ishdan maqsad:
Axborot tizimlari haqida tushunchalar hosil qilish.
 
Milliy axborot 
tizim imkoniyatlaridan foydalanishni o‘rganish.
I uslubiy ko’rsatmalar 
Milliy axborot tizimi uning tarkibiga kiruvchi axborot tizimlarining xalqaro 
axborot tizimlari bilan bir-biriga mosligini hisobga olgan holda yaratiladi. 
Hozirgi davrda fan va texnikada ko‘p qullaniladigan tushunchalardan biri- tizimdir. 
Axborot tizimini ishlab chiqarishdan maqsad – tashkiliy loyihalashtirish, texnologik 
va hakozo jihatlarini hisobga olgan holda tizim faoliyatining samaradorligini 
oshirishdir. 
O‘zbekiston Respublikasining axborotlashtirish sohasidagi davlat siyosati 
axborot resurslari, axborot texnologiyalari va axborot tizimlarini rivojlantirish hamda 
takomillashtirishning zamonaviy jahon tamoyillarini hisobga olga holda, milliy 
axborot tizimini yaratishga qaratilgan. Ta’kidlash joizki, milliy axborot tizimiga 
davlat organlari, shuningdek, yuridik hamda jismoniy shaxslar, tarmoq va hududiy 
axborot tizimlari kiradi. Axborot tizimi esa axborotni to‘plash, saqlash, izlash, unga 
ishlov berish hamda undan foydalanish imkonini beradigan, tashkiliy jihatdan 
tartibga solingan jami axborot resurslari, axborot texnologiyalari va aloqa 
vositalaridir. Axborot tizimi tarkibidagi elektron shakldagi axborot, ma’lumotlar 
banki, ma’lumotlar bazasi axborot resurslarini tashkil etadi. 
O‘zbekiston Respublikasining “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi qonuni (11.12.2003 
yil) 19-moddasida ko‘rsatilganidek, axborot resurslari va axborot tizimlarini 
muhofaza qilish avvalambor, shaxs, jamiyat va davlatning axborot xavfsizligini 
ta’minlash maqsadida amalga oshiriladi. Mazkur qonunning 20-moddasida: “Axborot 
resurslari va axborot tizimlari, agar ular bilan g‘ayriqonuniy munosabatda bo‘lish 
natijasida axborot resurslarining yoki axborot tizimlarining mulkdorlariga, egalariga 
yohud boshqa yuridik hamda jismoniy shaxslarga zarar yetkazilishi mumkin bo‘lsa, 
muhofaza qilinishi kerak. Davlat organlari, yuridik va jismoniy shaxslar davlat sirlari 
hamda maxfiy sirlar to‘g‘risidagi axborotni o‘z ichiga olgan axborot resurslari va 

---

86 
axborot tizimlarining muhofaza qilinishini ta’minlashi shart”, deb alohida 
ko‘rsatilgan. 
Davlat organlari axborot tizimlari tarkibiga quyidagilarni kiritish mumkin: 
- Muayyan davlat organi tomonidan maqsad hamda vazifalarini amalga oshirishga 
xizmat qiluvchi tranzaksiyali va hisobdagi mavjud quyi tizimlar; 
- Milliy axborot tizimi tarkibidagi, davlat organlari o‘rtasida axborot tizimlari orqali 
ma’lumot almashinishga xizmat qiluvchi quyi tizimlar; 
- Davlat organi faoliyatida boshqaruv va ish jarayonini osonlashtirishga xizmat 
qiluvchi resurslarni boshqarishning quyi tizimlari; 
- Davlat organlari faoliyatida ma’lumotlarni yig‘ish, qayta ishlash, saqlash va tahlil 
qilishga xizmat qiluvchi axborot-tahliliy quyi tizimlar; 
- Elektron hujjat almashinuvining quyi tizimlari; 
- Hujjatlarning elektron arxivini boshqarishga doir quyi tizimlar; 
- Ekspluatatsiyani boshqarish(infratuzilma komponentlarini boshqarish tizimlari)ga 
oid quyi tizimlar; 
- Davlat organi to‘g‘risida Internet yoki boshqa kanallar orqali axborot yetkazish, 
jismoniy va yuridik shaxslar o‘rtasidagi o‘zaro aloqani ta’minlaydigan quyi tizimlar; 
- Axborot xavfsizligini ta’minlaydigan quyi tizimlar; 
- Hujjat tayyorlash va axborot almashish maqsadida davlat organi xodimlari 
tomonidan foydalaniladigan idoraviy quyi tizimlar.