I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Foydali ishning sarflangan ishga nisbati bilan o‘lchanadigan kat-
talik  foydali  ish  koeffitsiyenti deb ataladi va η  harfi  bilan  belgi­
lanadi.

---

167
VII bob. Ish va energiya. Energiyaning  saqlanish qonuni
Har  qanday  mexanizmning  foydali  ish  koeffitsiyentini  foiz  hisobida  ifo­
dalash mumkin. Agar foydali ishni A
f
,  sarflangan  to‘liq  ishni  A
t
 bilan bel-
gilasak, u holda FIK formulasi quyidagicha yoziladi:
 
 
η =
A
f
A
t
. 100 %.
FIK birdan yoki 100 % dan katta bo‘la olmaydi. Mashina va dvigatellarda 
ishqalanish kuchlarining ishi tufayli to‘liq energiyaning bir qismi isrof bo‘ladi 
va shu sababli FIK har doim birdan kichik bo‘ladi. 
Masala yechish namunasi
Ko‘tarma kranga quvvati 10 kW bo‘lgan dvigatel o‘rnatilgan. Kran mas-
sasi 5000 kg bo‘lgan yukni 3 minut ichida 24 m balandlikka ko‘ta radi. 
Kranning FIKni toping. g = 10 m/s
2
 deb oling.
 Berilgan: 
                  Formulasi:  
        Yechilishi:
N
t 
= 10 kW=10 000 W; 
A
t 
= N
t
t;             A
t
= (10 000·180) J = 1 800 000 J.
m =5000 kg; h = 27 m;        A
f
 = mgh;           A
f 
= (5000·10·27) J = 1 350 000 J. 
t = 3 min = 180 s;   
        
g = 10 m/s
2
.  
Topish kerak:  
     η = ? 
 
                            Javob: η = 75 %.