O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi muqimiy nomidagi qo’qon davlat pedagogika instituti

Ifodali o’qish.
Asarni uning g’oyasiga, yozuvchining niyatiga mos ravishda, 
o’qish, asar jozibasini ifodalab, ravon aniq, to’g’ri o’qish ifodali o’qish deyiladi. 
Ifodali o’qish adabiyotni aniq va ko’rgazmali o’qitishning dastlabki va asosiy 

---

45 
formasidir. O’qituvchi ifodali o’qish orqali asar mazmunini va emosionalligini 
o’quvchilarga ko’rgazmali ravishda etkazadi. 
Intonasiya – urg’u, temp, ritm, to’xtam, ovozning baland-pastligining yig’indisi. 
Bular og’zaki nutq elementlaridir. Bu orqali qahramonlarining turli kayfiyatlari, ichki 
kechinmalari ifoda etiladi. 
Ifodali o’qishni egallashning asosiy shartlari: 
1.
Nafasni to’g’ri olish va to’g’ri sarflash. 
2.
Tovushlarni aniq talaffuz qilish, burro gapirish. 
3.
Adabiy talaffuz normalarini egallash. 
Bular ifodali nutqqa ham taalluqli. Ifodali o’qish shartlaridan yana biri ovozning 
baland-pastligi, yoqimliligi, uni o’rnida asar mazmuniga mos holda o’zgartira 
olishlik. 
Ifodali o’qishga tayyorlanish shartli ravishda uch bosqichga bo’linadi: 
1. Qaxramonlarning xatti-harakatini tahlil qilish, g’oyasini belgilash, badiiy 
vositalarning vazifasini tushunish. Demak, asar tahlili ifodali o’qishni ta’minlaydi. 
2. Pauzaning, urg’uning o’rnini, nutq tempini belgilab olish. 
3. O’qishni mashq qilish. 
Avvalo, o’qituvchi ifodali o’qish namunasini ko’rsatish zarur. Ifodalilik 
ko’rgazmalilik demakdir. 
Tekshirish uchun savol va topshiriqlar: 
1.
Sinfda o’qish darslarida o’quvchilarga qanday bilimlar beriladi? 
2.
O’qish darslarining tarbiyaviy ahamiyatini ayting. 
3.
O’qish darslarining asosiy vazifalari nimalardan iborat? 
4.
YAxshi o’qish malakasining sifatlari deganda nimani tushunasiz? Ular o’zaro 
qanday aloqada? 
5.
To’g’ri o’qish nima? Xato o’qishni keltirib chiqaradigan sabablarni ayting. 
6.
To’g’ri o’qishni ta’minlovchi shartlarni sanang. 
7.
Tez o’qish nima? Unga erishishning metodik usulini ayting. 
8.
O’quvchilarning o’qish sur’atiga qo’yiladigan dastur talablarini ayting. 
9.
Ongli o’qish haqida gapirib bering. 
10.
Ifodali o’qish, uning ahamiyatini ayting. 
11.
Ifodali o’qishga o’rgatish shartlarini ayting. 
12.
Ifodali o’qish malakasini shakllantirish shartli ravishda necha bosqichga 
bo’linadi. Har bir bosqichning vazifalarini ayting. 
Tayanch so’zlar: o’qish mavzulari, o’qish sur’ati, nutq madaniyati, bo’g’inlab 
o’qish, sidirg’a o’qish, avtomatlashgan o’qish, analitik bosqich, sintetik bosqich, 
avtomatlashgan bosqich, ifodali o’qish, to’g’ri o’qish, ongli o’qish, ifodali o’qishning 
texnik asoslari, ifodali o’qishning adabiy asoslari ovoz, janr, she’r o’lchovi, erkin 
she’r, barmoq, aruz vazni.