Mavzu: fonetika. O’zbek tilining tovush tizimi

v, b, p
kabi.
•
Burun bo'shlig'i burun tovushlari (
m, n, ng
) ni hosil qilishda
ishtirok etadi.
•
Demak, tovush hosil qilishda nutq a'zolarining ishtiroki va harakati
bir xil emas. Shunga ko'ra nutq a'zolari
faol
va
nofaol nutq
a'zolariga
ajratiladi. 
Faol
nutq a'zolariga
tovush paychalari, kichik
til, yumshoq tanglay, til, lablar
, 
nofaol
nutq a'zolariga
qattiq
tanglay, tishlar, tish milklari
va
burun bo'shlig'i
kiritiladi.

---

•
Tovush hosil qilishda nutq a'zolarining ishtiroki bir xil emas. 
Tovush hosil qilish jarayonida ular turli vaziyatda va turlicha
harakatda bo'ladi. Biror tovushni hosil qilish, talaffuz qilish
uchun nutq a'zolarining muvofiqlashu-viga
nutq artikulyatsiyasi
deyiladi.
•
Har bir tovush artikulyatsiyasi yoki har bir tovushning hosil
bo'lish jarayo-nida nutq a'zolari uch holatni boshdan kechiradi: 
ma'lum nutq tovushini hosil qilish uchun nutq a'zolari
harakatining ibtidosi (hozirligi, tayyorgarlik ko'rishi), nutq
a'zolarining tovush hosil qilish momenti (amal, ish, faoliyat), 
tovush hosil qilingach, nutq a'zolarining oldingi holatga qaytishi
– nutq a'zolari harakatining intihosi.

---

•
Masalan, 
b
undoshini hosil qilish uchun lablar qanday harakatda turgan
bo'lishidan qat'iy nazar, jipslashish uchun harakatga keladi; bu – lablar
harakatining boshlanishi – ibtidosi, lablar jipslashib havo oqimini mutloq
to'sadi va bir lahzada ochiladi, havo oqimiga erk beradi, portlash natijasida
b
hosil bo'ladi – ish, amal, bajariladi hamda tovush hosil bo'lgach, 
lablarning dastlabki holatga qaytishi – lablar harakatining oxirgi bosqichi, 
intihosidir.
•
Tovushlarning artikulyatsiya usuli (paydo bo'lish usuli) va artikulyatsiya
o'rni (paydo bo'lish o'rni)ga ko'ra ajratilishi ham shunga bog'liq. Nutq
a'zolarining holati (jipsligi, oraliq joy qoldirish kabi) tovushning qay
usulda hosil bo'lishini –
artikulyatsiya usulini
, tovush hosil qilishda qaysi
nutq a'zolarining ishtiroki, tovushning qayerda paydo bo'lishi (bo'g'izda, 
tilning biror qismida, labda) 
artikulyatsiya o'rnini
belgilaydi.

---

•