Scientific progress volume ǀ issue ǀ 2021

SCIENTIFIC PROGRESS
 
VOLUME 2 ǀ ISSUE 3 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
  
Page 977
tizmalaridagi daryolardan sersuv bo‘lishi kerak. Lekin aslida bunday emas: birgina So‘x 
daryosini mustasno qilganda Oloy va Turkiston tog‘ tizmalaridagi daryolarning nisbiy 
suvlilik darajasi (oqim moduli) Farg‘ona tizmasidagi daryolarnikidan ancha kichik, 
Chotqol va Qurama tog‘ tizmalaridagi daryolarnikidan esa atigi 22% ortiq, xolos. 
Buning sababi shundaki, Oloy va Turkiston tizmalari baland bo‘lgani bilan nam havo 
massalari yo‘liga nisbatan juda noqulay joylashgan, bu tog‘ tizmalari ichkarisiga nam 
havo massalarining kirib borishini qiyinlashtiradi. Oloy va Turkiston tog‘ tizmalarining 
shimoliy yonbag‘irlaridagi daryolarning har 1 km
2
suv yig‘ilish maydoni yuzasidan 
o‘rtacha hisobda sekundiga 7,1 litr suv hosil bo‘ladi. 
Oloy va Turkiston tog‘ tizmalarining shimoliy yonbag‘irlarida qor chegarasining 
balandligi 3500-4000 metr, shunga ko‘ra bu tog‘ tizmalaridagi doimiy qor va muzliklar 
bilan qoplangan. Oloy va Turkiston tog‘ tizmalarining shimoliy yonbag‘irlarida 500 ga 
yaqin muzlik bor. Bu muzliklarning ko‘pchiligi Oloy tizmasining g‘arbiy, Turkiston 
tizmasining sharqiy qismlarida (Isfayram bilan Oqsuv daryolarining boshlanish joylari 
o‘rtaligida) joylashgan, chunki tog‘ tizmalarining bu qismlari eng balanddir. 
Doimiy qor va muzliklarga boy bo‘lganligi tufayli Oloy va Turkiston 
tizmalarining shimoliy yonbag‘irlaridagi daryolarning yiriklari (faqat Qurshobdan 
boshqa) muzlik-qor suvlaridan to‘yinadigan daryolar qatoriga, SHohimardonsoy esa 
qor-muzlik suvlaridan to‘yinadigan daryolar tipiga kiradi. Ular shu tipdagi daryolarga 
xos bo‘lgan oqim rejimiga ega. Bu daryolarda maksimal oqim iyul-avgust oylarida, 
minimal oqim esa mart-aprel oylarida kuzatiladi; iyul-sentyabr davrida odatda yillik 
oqimning 40% dan ortiqroq qismi, So‘x va Isfara daryolarida esa qariyb 60% i oqib 
o‘tadi. Shohimardonsoydan farqli ravishda, So‘x va Isfara daryolarida iyul-sentyabr 
davrida mart-iyun, ya’ni tog‘larning o‘rta va quyi qismidagi mavsumiy qorlar ko‘plab 
eriydigan davrdagiga qaraganda 2,6-2,9 marta ko‘proq suv oqib o‘tadi. Bu ikki daryo 
O‘rta Osiyoda muzlik suvlaridan eng ko‘p suv oladigan daryolardan hisoblanadi. 
Kichik Oloy tizmasining suvayirg‘ichidan Oqbura daryosi boshlanadi. Uzunligi 
70 km, suv yig‘ish havzasining maydoni 2676 km
2
. Qor va muzdan to‘yinadi. O‘rtacha 
yillik suv sarfi 21.1 m
3
/sek., oqim moduli 7.9 l/sek.km
2
. Iyun-iyul oylarida yillik 
suvining 16.6-17.7 % i oqib o‘tadi. 
Isfara daryosi yuqori oqimida Oqsuv, o‘rta oqimida Karavshan nomi bilan oqadi. 
U Turkiston tizmasining shimoliy yonbag‘ridagi Oqsuv muzligidan boshlanadi. 
Kishmishsoy bilan qo‘shilgach Isfara nomini oladi. Muzliklardan boshlanuvchi 60 ga 
yaqin irmog‘i bor. Uzunligi 107 km, suv yig‘ish havzasining maydoni 3240 km
2
, 
havzasining o‘rtacha balandligi 2260 m. havzasida umumiy maydoni 169.6 km
2
bo‘lgan 
210 ta muzlik bor, eng kattalari Oqsuv (maydoni 17.4 km
2
) va Jiptik (maydoni 21.4 
km
2
). Daryo muzlik va qor suvlaridan to‘yinadi. 
Isfayram daryosi Yuqori oqimida Tengizboy nomi bilan oqadi. Kichik Oloy 
(uzunligi 33 km), Surmatosh (uzunligi 33 km), Tegirmochsoy (uzunligi 26 km), 

---