Texnologiya umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

Uchinchi bosqich.
Kerakli о‘lchamda kesib olingan yupqa metallni tо‘g‘rilash 
ishlarini bajaring. Bunda:
1. Yupqa metallni sandon (plita)ga qо‘yib, chizg‘ich yordamida qavariqlikni 
aniqlang, uning chegaralarini bо‘r yoki grafitli qalam bilan belgilab chiqing.
2. Qavariqlar soni va ularning joylashishiga qarab zarb berish ketma-ketligini 
aniqlang:
– agar zagotovkada yupqa metallning о‘rtasida bitta qavariq bо‘l sa, u holda zarb 
yupqa metallning chetidan boshlab qavariq tomon berib boriladi (77­rasm, a);
– agar qavariqlar yupqa metallning chetlarida joylashgan bо‘lsa, zarblarni yupqa 
metallning о‘rtasidan chetlariga qarab berib borish kerak (77-rasm, b);
– bir nechta qavarig‘i bor yupqa metallarda zarb qavariqlar ora siga beriladi, 
shundan keyin har qaysi qavariq alohida tо‘g‘rilanadi (77-rasm, d).
e) dastaki qaychini tiskiga 
о‘rnatib kesish
a) qaychini tutish
b) о‘naqay 
qaychida
d) chapaqay 
qaychida
76-rasm.
Kesish usullari.
d) bir nechta 
qavariqlar
a) qavariqlik yupqa metallning 
о‘rtasida
b) qavariqlik yupqa metallning 
chetlarida
77-rasm. 
Yupqa metallni tо‘g‘rilash usullari.

---

65
65
3. Yupqa metall yuzida to‘lqinsimon joylar yо‘qotilganidan keyin uni ag‘darish va 
yengil zarblar berib tо‘g‘ri chiziqlilikni tiklashda:
– 
yupqa metallni maxsus plita ustiga qо‘ying, uni chap qо‘l bilan ushlab turib, о‘ng 
qо‘l bilan bolg‘acha yordamida kerakli zarblarni bering;
– zarblar tez-tez, ammo kuchli bо‘lmasligi lozim, qavariq chega rasiga yaqinlash-
gan sari zarblar tez­tez va kuchsiz berilishiga e’tibor qarating.
Tо‘rtinchi bosqich.
Tо‘g‘rilab olingan yupqa metallni tiskida bukish ishlarini 
bajaring. 
Metallarni tiskida bukish yо‘li bilan tomonlari bir-biriga nisbatan tо‘g‘ri, 
о‘tkir va о‘tmas burchak tashkil etuvchi yassi sirtlar hosil qilinadi.
1. Metallarni tiskiga qistirib, tо‘g‘ri burchak hosil qilib bukish ishlarini bajarish 
uchun:
– zagotovkaning bukiladigan qismini rejalab oling;
– zagotovka tiskiga qotiriladi. Bunda reja chizig‘i tiskining qо‘z g‘al mas jag‘iga 
qaratilib, undan 0,5 
mm
yuqoriroq qilib о‘rnatib, ishga tayyorlang (78-rasm, a);
– zagotovkani qо‘zg‘almas jag‘ tomonga qarab bolg‘alab, tо‘g‘ri burchak hosil qilib 
bukiladi (78-rasm, b).
2. Metallarni о‘tkir burchak hosil qilib bukish ishlarini bajarish uchun:
– zagotovkaning bukiladigan qismini rejalab oling;
– zagotovkani о‘tkir burchakli moslama bilan birgalikda tiskiga qotiring. Bunda 
moslama tiskining qо‘zg‘almas jag‘i tomonga о‘rna tilib, reja chizig‘ini unga qaratib, 
undan 0,5 
mm
yuqoriroq kо‘tarib qistiring;
– zagotovkani moslamaga bir tekis jips yotguncha bolg‘alang (78-rasm, d).
3. Metallarni ikki uchidan tо‘g‘ri burchak hosil qilib bukishda:
– zagotovkaning ikkala uchidan bukiladigan qismini rejalab oling;
– zagotovkaning birinchi uchini yuqorida kо‘rsatilgan tartibda tо‘g‘ri burchak hosil 
qilib buking;
– zagotovkaning ikkinchi uchini bukishda kvadrat shaklidagi me tall moslamadan 
foydalanib, bukish ishlarini bajaring (78-rasm, e). 
Moslamaning eni bukish natijasida hosil bо‘ladigan novning ichki eniga teng 
bо‘lib, balandligi va uzunligi nov tomonlari balandligi va uzunligidan ortiqroq 
bо‘lishi kerak.
e) ikki uchini 
bukish
a) zagotovkani 
tiskiga о‘rnatib ishga 
tayyorlash
b) tо‘g‘ri 
burchak hosil 
qilib bukish
d) zagotovkani 
moslamaga bir tekis jips 
yotguncha bolg‘alash