N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

(38-rasm).
Dum umurtqalari. 
Dum u m u rtq a larin in g soni turli 
hayvonlarda turlicha boladi. Ular qoramolda — 18—20, cho'chqada
— 20—25, otda — 18—20, itda — 20—23, qo'yda — 16 (18) — 24 
tagacha bo'ladi. Qo'ylar dum umurtqalarining soniga qarab 
dumsiz, kalta dumli, uzun dumliga bo'linadi. Dum umurtqala­
rining soni 6—7 ta bolsa dumsiz, 16 tagacha balsa kalta dumli, 
16 tadan ko'p bolsa uzun dumli deyiladi.
Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlari. Otda — kranial 
bo'g'im o'simtalari do'nglik shaklda bo'lib, kaudal bo‘g‘im o'sim­
talari bo'lmaydi, 4-umurtqadan boshlab, gemal yoyi yo‘qolgan 
bo'ladi. Cho'chqada — dastlabki 4—5-umurtqalarida kranial va 
kaudal bo'g'im o'simtasi va bo'g'im yuzasi bo'ladi, ko'ndalang
101

---

37-rasm.
Bel umurtqalari:
A - qoramolniki, В
— 
otniki. 1 — к о ‘ndalang o ‘simta,
2 — oltinchi umurtqa о ‘simtasi.
38-rasm.
 Dumg'aza umurtqalari:
A - otniki, В - qoramolniki, С ~ cho‘chqaniki. 1
-
oldingi b o ‘g ‘im o'simtasi,
2 — yelka o'simtasi, 3 — birinchi dumg'aza suyagining boshi,
41 - bo‘g ‘im yuzasi, 411 - bel umurtqasining b o ‘g ‘im yuzasi,
5 - yuqorigi teshik, 6-dumg‘aza tanasi, 7 ~ bo ‘g ‘im о ‘simtasi qoldigi.
102

---

o'simtalari 5—6-umurtqadan boshlab yaxshi rivojlangan. Itda — 
dastlabki 4—5-umurtqalarda kranial va kaudal bo'g'im o'simtalari 
o'zaro ajralgan bo'ladi, ko'ndalang o'simtalari orqaga qaragan 
bo'ladi, 5—10-sida gemal o'simtasi bo'ladi. Itlarda dum yoki dum 
umurtqalarining soni va shakli dumning uzunligiga bog'liq ravishda 
farq qiladi. Birinchi dum umurtqasi biroz bel umurtqasiga 
o'xshash, ammo ular asta-sekin maydalashib boradi va oxirgisi 
kichkina suyakchaga aylanadi. Tug'ish vaqtida relaksin gormoni 
ta’siri ostida yonbosh bog'lami bo'shashadi va yumshaydi, shu 
sababli tos cho'ziladi hamda homilani tug'ish yo'li orqali chiqishiga 
imkoniyat yaratadi. Ayrim turdagi hayvonlarda, xususan, yirik 
shoxli mollarda yonbosh bog'lamini yumshab bo'shashishi 
dumning osilib qolishiga sabab bo'ladi.1