E. G' G'oziev O'zbekiston respublikasi



Download 9,39 Mb.
Pdf ko'rish
bet24/64
Sana22.07.2022
Hajmi9,39 Mb.
#839134
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   64
Bog'liq
G`oziyev E.G`. Ontogenez pisixologiyasi

BESHINCIII BOB
0 ‘SMIRLAR PSIXIKASI
5.1. 0 ‘smirlar to4g‘risida umurniy tushuncha
Hozirgi davrda o ‘sm irlam i voyaga yetkazishning o ‘ziga xos xususiyatlari, 
qonuniyatlari, imkoniyatlari, xatti-harakat motivlarining ifodalanishi va vujudga 
kelishining murakkab mexanizmlari mavjud. Shuni alohida ta ’kidlash kerakki, 
o‘sm irlam i kam ol toptirishda ulam ing xususiyatlarini to ‘la hisobga olgan holda 
ta’lim iy-tarbiyaviy 
tadbirlam i 
qo‘Ilash 
shaxslararo 
munosabatda 
anglashilm ovchilikni vujudga keltirmaydi, sinf jam oasi o'rtasida iliq psixologik 
muhitni yaratadi.
T urg‘unlik yillaridagi 
so ‘z 
bilan 
ishning 
nomuvofiqligi", 
axloq 
tarbiyasidagi q o ‘pol xatoiar o ‘sm irlam ing ruhiy dunyosiga salbiy ta ’sir k o‘rsatdi. 
Insonning ruhiy dunyosini tubdan qayta qurish, shaxsni shakllantirishni 
insonparvarlashtirish harakati boshlangan hozirgi kunda o ‘smirlar taqdiri 
masalasi ham g ‘oyat jiddiy tus oldi. 0 ‘smirlik davri taqlidchanligi, muqim nuqtai 
nazam ing shakllanmaganligi, hissiyotliligi, mardligi, tantiligi bilan farqlanadi. 
Shuning uchun tashqi ta ’sirlarga beriluvchan o ‘smir o ‘g ‘il-qizlarga alohida 
e ’tibor berish zarur.
0 ‘smirlar muammosiga e ’tibomi kuchaytirish zarurligining asosiy 
sabablari: 1) fan va texnika rivojlanishi natijasida madaniyat, san’at va adabiyot, 
ijtim oiy-iqtisodiy shart-sharoitlam ing o‘zgarayotgani; 2) ommaviy axborot 
tizim ining kengayishi tufayli o ‘smirlar ongliligi darajasining ko‘tarilgani; 3) 
o ‘g ‘il va qizlam ing dunyo voqealaridan, tabiat va jam iyat qonunlaridan, tarixdan 
yetarli darajada xabardorligi; 4) ulaming jism oniy va aqliy kamoloti 
jadallashgani; 5) o ‘smirlar bilan ishlashda g ‘oyaviy-siyosiy, vatanparvarlik va 
baynalmilal tarbiyaga alohida yondashish zarurligi; 6) oshkoralik, ijtimoiy adolat, 
dem okratiya muammolarining ijtimoiy hayotga chuqur kirib borayotgani; 7) 
o ‘quvchilar uchun mustaqil bilim olish, ijodiy fikr yuritish, o ‘zini o‘zi boshqarish, 
anglash, baholash va nazorat qilishga keng imkoniyat yaratilgani.
0 ‘smirlik yoshida bolalikdan kattalik holatiga ko‘chish jarayoni sodir 
boMadi. 0 ‘smirda psixik jarayonlar keskin o‘zgarishi bilan aqliy faoliyatida ham 
burilishlar seziladi. Shuning uchun shaxslararo munosabatda o‘quvchi bilan 
o ‘qituvchiniftg' muloqotida, kattalar brlari^o'srtiirlaming mtfomalasida qat’iy 
o ‘zgarishlar vujudga keladi. Bu o ‘zgarishlar jarayonida qiyinchiliklar tug‘iladi. 
Bular a w a lo ta ’lim jarayonida ro‘y beradi: yangi axborot, m a’lumotlami bayon 
vqilieh-s^akli, uslubi vausuU ari*o‘smimi qoniqtirmay 4jo4yadi. 0 ‘qituvchining 
yangi mavzuni batafsil tushuntirishi, darslar m a’ruza shaklida olib borilishi 
o ‘quvchilam i zeriktiradi, ularda o‘qishga loqaydlik tug‘iladi. llgari o ‘quv 
m aterialini m a’nosiga tushunmay yodlab olishga odatlangan o‘smir endi zarur 
o ‘rinlam i mantiqiy xotira va tafakkurga suyangan holda o ‘zlashtirishga harakat 
qiladi, o ‘zlashtirilgan bilimlami talab qilinganda o ‘quvchi bilan o ‘qituvchi 
o ‘rtasida anglashilmovchilik paydo boMadi, tahsil oluvchi unga qarshilik ko4rsata


boshlaydi. Odobli, dilkash o ‘sm ir kutilmaganda qaysar, intizomsiz, qo‘pol, 
serzarda bo‘Iib qoladi. K attalam ing y o ‘l-yo‘riqlariga, 
talablariga m uloyim lik 
bilan javob qaytarib yurgan o‘smir ularga tanqidiy m unosabatda boMadi. U ning 
fikricha, kattalam ing talablari, ko'rsatm alari mantiqan ixcham, dalillarga 
asoslangan, yetarli ob’ektiv va sub’ektiv omillarga ega bo‘lishi kerak. 0 ‘sm irda 
shaxsiy nuqtai nazam ing vujudga kelishi sababli u kattalam ing, o ‘qituvchining 
qayg‘urishi, koyishiga qaramay, o ‘zining filcrini o ‘tqazishga harakat qiladi. U ning 
o‘z qadr-qimmati haqidagi ta saw u ri, narsa va hodisalarga m unosabati 
oqilonalikdan uzoqlasha boshlaydi, u ayrim m a’lumotlam i tushuntirib berishni 
yoqtirmaydigan bo'lib qoladi. Serzardalik kundalik xatti-harakatning ajralm as 
qismiga aylanadi. 0 ‘smir xulqidagi bunday o ‘zgarishlar tajribasiz o'qituvchi yoki 
ota-onani qattiq tashvishga soladi, asabiylashtiradi va ulam ing o ‘quvchiga 
munosabatini o ‘zgartiradi. Natijada kelishmovchiliklar, anglashilm ovchiliklar, 
nizolar kelib chiqadi.
Ayrim pedagoglar o ‘smirlik davri inqirozi to ‘g ‘risida kuyinib gapiradilar, 
ba’zi illatiami tanqid qiladilar va ulam ing ijtim oiy-psixologik ildizini topishga 
intiladilar. Aslida esa o ‘sm ir!arga yondashishda m etodologik kam chilikka yo‘l 
qo‘yadilar. Mazkur illatlam ing 
oldini olish chora va tadbirlari tizimini ishlab 
chiqa olmaydilar. Bu m asalaga to ‘g‘ri yondashish ayrim ilmiy. tadqiqotlarda 
asoslab berijgan va o‘smirlik davri inqirozi haqida m ulohaza yuritishdan ko‘ra, 
kattalar bilan o ‘smirlar muomalasining inqirozi haqida gapirish to ‘g ‘riroq bo‘ladi, 
deb xulosa chiqarilgan.
X o‘sh, o ‘sm im ing psixik o ‘sishini harakatga keltim vchi kuch nim a? 
0 ‘smiming psixik o ‘sishini harakatga keltiruvchi kuch - uning faoliyatini 
vujudga keltirganligi ehtiyojlar bilan ulami qondirish imkoniyatlari o ‘rtasidagi 
qarama-qarshiliklar tizimining namoyon bo‘lishidir. M ana shu dialektik qaram a- 
qarshiliklar ortib borayotgan jism oniy, aqliy ham da axloqiy im koniyatlar bilan 
barqarorlashgan stereotipga aylangan tashqi olamni aks ettirishning shakllari 
0 ‘rtasida sodir bo‘ladi. Vujudga kelgan ziddiyatlar va qaram a-qarshiliklam i, 
psixologik kam o|otni ta ’minlash, faoliyat turlarini murakkablashtirish orqali 
o ‘smir shaxsida yangi psixologik fazilatlami tarkib toptirish bilan asta-sekin. 
yo ‘qotish mumkin. Bu davr insonning kamoloti yuqoriroq bosqichiga ko‘tarilishi 
bilan yakunlanadi. Kamol topish o4smirdan umumlashtirish, h u k m .v a xulosa 
chiqarish, mavhumlashtirish, o b ’ektlar o‘rtasidagi ichki m unosabatlam i o ‘m atish, 
muhim qonun, qpnuniyat, xossa, xususiyat, mexanizm va tushunchalam i anglash, 
ixtiyoriy diqqat, barqaror qiziqish, Ongli motiv va mantiqiy eslab qolishni talab 
qiladi. Bulam ing barchasi fanlarga doir bilimlar tizimini vujudga keltu-adi, am aliy 
ko‘nikm alam i shakllantiradi, o ‘zini o ‘zi nazorat qilish, baholash, anglash singapi 
xususiyatlam i tarkib toptiradi;
M aktab va bilim yurtida oilada mustaqil faoliyatga keng im koniyatlar 
bo‘lsa, o ‘quvchi muayyan vazifa va topshiriqlami, bajara boshlaydi. N atijada 
o ‘sm im ing ijtimoiy mavqei ortib, faoliyati takom illashib, psixikasi har 
tom onlam a rivojlanib boradi.


jihatdan 
°
° tal*sWoshIariga nisbatan jismoniy, aqliy va siyosiy
С
Г
о
^
СЬа UStUnlikka ega- U!ardaj ^ y yetilish> ijtimoiylashuvjarayoni,
10-11 dan i 
*ПГО<]I namoyon bo‘lmoqda. Shu sababli bizda o‘g‘il va qizlami 
v
V T
y ° shlgacha o‘smirlik yoshida deb hisoblanadi.
Ь яЬ п Ь ск Т 3 • 
Z.Freyd va uning shogirdlari o‘smirlik davrini
viiinHrr 

Download 9,39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   64




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish