Xitoy tili tarixi

4. “

说” ieroglifi:  

1)  shuō - “darak bermoq, tushuntirmoq”; 

«Syun-zi» “Chjengming” (

荀子·证明) bo‘limida yoziladi:  

“

说不喻然后辨”。Shuō bú yù ránhòu biàn（“Tushuntirganda ham  tushunmagan bo‘lsa, 

isbot keltirib haqiqatni ochib berish lozim”

）。 

 

2)  shuì - “ko‘ndirmoq”; 

«Kurashuvchi shohliklar» (

战国策 zhànguócè) da hikoya qilinadi:  

“

触龙说赵太后”. Chùlóng shuì zhào tàihòu (“Chulong qirolichani ko‘ndirdi”)。  

3)  yuè - “hursand”. 

     «urushqoq davlatlar» (

战国策) da yozilishicha:  

“

秦王不说”. Qín wáng bú yuè（“Chin knyazi g‘amgin ko‘rinardi”.）  

 Ko‘pgina hollarda bitta ieroglifning turlicha o‘qilishi faqatgina ohang har xilligida aks 

etadi, masalan “

予” yú va yǔ bo‘lib o‘qiladi. Lekin shunday holatlar ham borki, bunda 

shengmu har xilligi kuzatiladi, masalan “

骑” qí hamda jì o‘qiladi; yoki yunmulari har xil, 

masalan “

数” shù va shuò ikki hil o‘qiladi. Shuningdek shengmu va yunmusi har xil bo‘lgan 

so‘zlar ham bor: “

说” shuō va yuè o‘qiladi. 

Bundan tashqari, ba’zi so‘zlar garchi ko‘p ma’nolarga ega bo‘lsa-da, ammo o‘qilishi 

o‘zgarmaydi. Masalan: “

因” yīn fe’l bo‘lib kelganda “an’anani davom ettirmoq” ma’nosini 

bildiradi; ravish bo‘lganda esa “sababli” ma’nosini bildiradi; old ko‘makchi bo‘lib kelganida 

“tufayli” ma’nosini anglatadi, ammo hamma vaqt yīn bo‘lib o‘qiladi. 

 Yuqorida keltirilgan o‘qilishi bir xil, biroq ma’nosi har xil bo‘lgan so‘zlar ma’nosini 

aniqlashda qadimgi va zamonaviy xitoy tilida anglatgan ma’nolariga ahamiyat berish zarur, 

lug‘at bilan ishlaganda ham  venyan hamda bayxua tillariga asoslanib har tomonlama mos 

bo‘lgan ma’noni tanlash maqsadga muvofiq, deb o‘ylaymiz.