―ilm-fan va ta‘limda innovatsion yondashuvlar, muammolar, taklif va yechimlar‖ mavzusidagi

 ―ILM-FAN VA TA‘LIMDA INNOVATSION YONDASHUVLAR, MUAMMOLAR, TAKLIF VA YECHIMLAR‖ MAVZUSIDAGI
4-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-ONLAYN KONFERENSIYASI
 
 
30 - SENTABR 2020 - YIL 
―UzACADEMIA‖ scientific-methodical journal
 
 
 
 
 
 
73 
www.academiascience.uz
alfa nurlanish boshqa nurlanishlaiga qaraganda 20 marta xavfli hisoblanadi (1 Zivert 
= 1 J/kg). 
Radioaktiv manbadagi nuklidning aktivligi Xalqaro Birliklar Sistemasida 
Bekkerl (Bq) da o'lchanadi. 1 bekkerl har qanday radionuklidda 1 sekunda bitta 
parchalanish (bitta zarra chiqishi) yuz berishini ko'rsatadi. 
Bundan tashqari bu kattaliklarning sistemadan tashqari birliklari ham ishlatiladi. 
Bular Kyuri ("Ci^-izotopning aktivlikbirligi (1 Cu= 3,7 • 10
10
Bq),rod (rad) yutilgan 
nurlanish doza birligi (lmd=0,0l Gy), ber — ekvivalent doza birligi (1 ber = 0,01 Sv). 
Inson asosiy radiatsiyani tabiiy manbalardan oladi. Ba'zilaridan qochib 
qutilishning umuman iloji yo'q. Inson nurlanishni ikki xil usul bilan oladi. Radioaktiv 
modda organizmdan tashqarida bo'lib uni tashqaridan nurlantirgan tashqi nurlanish 
haqida gapiriladi. Agar ular inson nafas oladigan havoda bo'lsa, oziq-ovqat yoki suv 
orqali inson organizmiga tushsa, bunday nurlanish ichki deyiladi. Inson eng katta 
nurlanishni Yerdagi manbalardan oladi. Radiatsiyaning qolgan qismini esa koinotdan 
oladi. Kosmik nurlar, asosan, bizga koinotning uzoq joylaridan, ba'zi qismi esa 
Quyoshning chaqnashlari vaqtida yetib keladi. Kosmik nurlar Yer atmosferasigacha 
yetib kelib u bilan ta'sirlashadi va ikkilamchi nurlanishlar paydo qiladi hamda har xil 
radionuklidlar paydo qiladi. 
Balandlik ortishi va havoning siyraklashishi hisobiga ham nurlanish darajasi 
ortadi. Buni samolyotlarda tez-tez uchadigan odamlar bilishi juda zarur. O'rtacha 
70% nurlanishni inson tabiiy radioaktiv manbalarning oiganizmga tushgan oziq-
ovqat, suv va havo orqali oladi. 
Tirik organizmlarga radioaktiv nurlar ta'sir ettirish ma'lum foyda keltirishi ham 
mumkin. Zararli shishlar (rak) dagi tez ko'payadigan hujayralar nurlanishga normal 
hujayralardan ko'ra sezgirroqdir. Rak kasalligini gamma nurlar bilan yo'q qilish 
shunga asoslangan. Qishloq xo'jaligida o'simliklarning yangi turini olish maqsadida, 
urug' zararkurandalariga qarshi kurashishda, meva va sabzovotlarni konservalashda, 
meditsina asbob va uskunalarni sterilizatsiya qilishda ionlashtiruvchi nurlanishlar 
radiatsiyasidan keng foydalaniladi.