Sobiq Sovet xuquqshunosligida davlatning mohiyati. Sinifiy nuqtai nazardan
ètadigan sinifiy ijtimoiy ziddiyatlarni murosaga keltiradigan sinflar ustidagi
Davlat mohiyatining asosiy jihati xokimiyat va uning kimga tegishliligi
4
taqsimlash tizimi natija bermay qo’yadi, jamiyatning yanada rivojlanishi
uchun boshqarish bilan shug’ullanadigan. Sharq mamlakatlaridek siyosiy yoki
Evropa mamlakatlarigidek eki siyosiy va iqtisodiy sohalardagi nufuzli (èlita)
qatlamining ajralib chiqishi zarurati tug’iladi. Bu èsa, o’z navbatida,
jamiyatning tabaqalarga bo’linishiga olib keladi.
Xo’sh davlatning qanday belgilari bor?
Davlat-siyosiy tashkilot. Lekin insoniyat jamiyati tarixida boshqa
tashkilotlar ham bo’lgai va hozir ham bor. Masalan, ishlab-chiqarishni tashkil
ètish, siyosiy partiya, kasaba uyushmalari va boshqa jamoat tashkilotlari
shular jumlasidandir.
Suvren bo’lmagan, qaram davlat tom ma’nodagi davlat èmas. Shuning
uchun suverenitet davlatning èng muhim belgilaridan biridir.
Davlat belgilaridan uning nomi, bayrog’i, gerbini farq qila bilish
lozim. Har bir davlat o’z nomini o’zi tanlaydi, o’z gerbi va bayrog’ini
belgilab, ularga o’ziga ma’qul bo’lgan siyosiy va g’oyaviy mazmun beradi.
Xuquq nima? Xuquq - ilk sinfiy jamiyat tashkil topayotgan bosqichdagi
ishlab chiqaruvchi xo’jalikni , èrkin ja moachi dehqonlar va xunarmandlar
mehnatini tartibga soluvchi normativ usul sifatida vujudga kelgan.
Davlatning kelib chiqish nazariyasi. Davlat mohiyatini anglashga
bo’lgan turli qarashlarning ko’pligi bilan ajralib turadi.
1. Teologik nazariya. U davlat va xuquqning kelib chiqishini ilk
bor tushuntirib bergan nazariyalardan biri bo’lib, uni xudoni irodasi bilan
bog’lardi. Ya’ni butun xokimiyat Xudo tomonidan beril-gan deb hisoblardi.
2. Patriarxal nazariya. Aflotun va Arastu ularning asoschilari
hisoblanishadi. Aflatun o’zining "Davlat" deb atalgan mashhur asarida oila
negizida unib chiquvchi barkamol adolatli davlatni tasvirlaydi. Unda podshoh
xokimiyati o’z oila a’zolari ustidan ota hokimiyatiga qiyos qilinadi.
3. Shartnomaviy nazariya. Bunda davlat paydo bo’lguncha qadar
odamlar "tabiiy holat"da bo’lishgan. Bu holat turli mualliflar tomonidan
turlicha (cheklanmagan shaxs èrkinligi, barchaning barchaga qarshi
urushi rohat-farog’atda "Oltin asr" sifatida) tushunilgan.
4. Zo’ravonlik nazariyasi. Davlatning vujudga kelishini
faqat harbiy-siyosiy omillar -bir qabila (qabilalar ittifoqi) tomonidan
boshqasining bosib olinishi bilan baxolanar èdilar.
5. Marksistik (tarixiy-materialistik) nazariya. Unchalik to’g’ri
bo’lmasada, ushbu nazariyaning dunyoga kelishini K.Marks, F.Èngels nomlari
bilan bog’lashadi. Xuddi shuning uchun ham tarixiy-materialistik kontseptsiya
ikki yondashuvni o’z ichiga oladi.
6. Yondoshuv sinflarning vujudga kelishi, ular o’rtasidagi
kelishtirib bo’lmaydigan ziddiyatlar, sinfiy kurashning
murasasizligiga katta axamiyat beradi.
5
7. Yondoshuv iqtisodiyot taraqqiyot natijasida jamiyatning o’zi
murakkablashib ketishi uning ishlab-chiqarish va taqsimot tarmog’lari
umumiy ishlari murakkablashib ketishiga asoslanadi. Bu holat
boshqarishni takomillashtirishni talab qiladi, hamda davlatning paydo
bo’lishiga olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: