Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. A. Dadaboyev

“Fokusni bashoratlash” usuli
. 3 oygacha davrga yyetarlicha aniq 
bashorat olish uchun bir necha oddiy hal qiluvchi qoidalarni beradi. Retrospektiv 
axborotlarni imitatsion komputerli modellashtirish usulidan foydalaniladi. 
Bashoratlash davri – o‘rtacha muddatli bo‘ladi. 
“Spekrtli tahlil” usuli
. Asosiy tarkibiy qismlarni tegishli spekrtli 
qalinliklar bilan dinamik qatorlarga ajratish qo‘llaniladi. Bu tarkibiy qismlar egri 

---

186 
spekrtli qalinliklar bilan cheklangan geometrik figuralardan iborat bo‘ladi. Bu 
tarkibiy qismlarni navlarga ajratish trendning matematik ifodalanishini beradi. 
Bashoratlash davri – o‘rtacha va qisqa muddatli bo‘ladi. 
“Regression modellar” usuli
. Logistik ko‘rsatkichlar, masalan talabni 
regressiv modelning bir necha o‘zgaruvchanlari bilan bog‘lashga asoslangan. 
Omillarni modelga tanlab olish statistikaning ma’lum usullari bilan amalga 
oshiriladi. Regressiv tahlil dasturlari EHM ning standart matematik ta’minlanishiga 
kiradi. Bashoratlash davri – o‘rtacha va qisqa muddatli bo‘ladi. 
“Ekonometrik modellar” usuli
. Ekonometrik model – bu tayyor 
mahsulotni sotish sohasidagi iqtisodiy faollikning belgilangan sektorini bayon 
qiluvchi mustaqil regressiv tenglamalar tizimidir. Regressiv tenglamalarning 
parametrlari odatda yyetarlicha tez baholanadi. Qoidaga ko‘ra, bu modellar 
istiqbolda nisbatan mustaqildirlar. Ammo majmuada ular baholanayotgan 
ko‘rsatkichning tendensiyasini yakka regressiv modellar va trendlar bashoratiga 
qaraganda yaxshiroq aks ettiradilar. Bashoratlash davri – o‘rtacha va qisqa 
muddatli bo‘ladi. 
“Tijorat takliflari asosida bashoratlash” usuli
. Bu bozorlar 
belgilangan mahsulotni xarid qilish istaklari haqidagi tijorat axborotlari va 
ommoviy axborot vositalaridagi sotish haqidagi takliflarni tahlil qilish yo‘li bilan 
amalga oshiriladi. Sotishlar haqidagi respektiv axborotlar asosida mo‘ljallangan 
talabning o‘sishining o‘rtacha indekslari hisoblab chiqiladi. Odatda tahliliy 
modellar qo‘shiladi va ularga tuzatishlar kiritiladi. Bashoratlash davri – o‘rtacha 
muddatli bo‘ladi.