Mundarija Kirish asosiy qisim

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

13 
1.2. Ta’limda multimedia. Faoliyatning turli sohalarini multimedia va 
axborot bilan ta’minlash 
Multimedia vositalaridan samarali foydalanishning imkoniyatlaridan biri 
bu o‘qitishdir. Talabalar didaktik materialni eshitishadi va ko‘rishadi, uning 
taqdimotini boshqarishda faol ishtirok etishadi. Masalan, ular noaniq yoki ayniqsa 
qiziqarli qismlarga qaytishadi. Multimediya o‘quv dasturlari, masalan, til, bu 
jarayonni g‘ayrat bilan o‘rganish usulini qo‘llash orqali xorijiy so‘zlarni 
yodlashning an’anaviy usuliga qaraganda ancha yoqimli qiladi. 
Ma’lumki, o‘quv jarayonida talabalar taklif etilgan materialning to‘rtdan 
bir qismini o‘zlashtiradilar. Multimedia texnologiyalari ushbu ko‘rsatkichni 2-3 
barobar oshirishga imkon beradi, chunki bu sinergetik mashg‘ulotlarni o‘tkazish 
uchun imkoniyat yaratadi. Bir vaqtning o‘zida materialni vizual va eshitish 
qobiliyati, uning taqdimotini boshqarishda faol ishtirok etish, qayta tahlil qilishni 
talab qiladigan bo‘limlarga qaytish. 
Ta’lim va o‘qitish jarayonida multimediyadan foydalanish umumiy 
ta’lim va o‘z-o‘zini o‘qitish, shuningdek, mutaxassisning biznes va kasbiy 
rivojlanishi uchun istiqbolli hisoblanadi. Masofaviy ta’limni rivojlantirishda 
multimedia texnologiyalarining roli ayniqsa katta. Kelgusida ta’lim sohasida 
multimediyaning o‘rni kuchayadi, chunki yuqori malakali malaka beradigan 
bilimlar doimo tez o‘zgarib turadi. 
Bugungi avlodning multimediya ta‘lim mahsulotlari foydalanuvchilarga 
individual sozlash uchun ko‘plab variantlarni taklif qiladi, ya’ni o‘quv materialini 
o‘zlashtirgan talaba, o‘qish tezligini, materialning hajmini va qiyinchilik darajasini 
o‘zi belgilaydi. Muayyan materialni o‘rganish uchun talab qilinadigan vaqtni tejash 
o‘rtacha 30% ni tashkil qiladi va olingan ma’lumotlar xotirada ancha uzoqroq 
saqlanadi. 
Marketing bo‘yicha mutaxassislar uzoq vaqt davomida (o‘quv tizimida 
multimedia dasturlari paydo bo‘lishidan oldin) talaba ushbu materialni 
o‘zlashtirgan usul va ushbu materialni eslab qolish (xotirada tiklash) o‘rtasidagi 
aniq bog‘liqlikni payqadi. Masalan, tinglangan materialning chorak qismi eslab 

---

14 
qolinadi. Agar talaba materialni vizual ravishda idrok etish qobiliyatiga ega bo‘lsa, 
unda xotirada qolgan materialning ulushi uchdan biriga qadar ko‘tariladi. 
Birgalikda ta’sir qilish bilan (ko‘rish va eshitish orqali) o‘rganilgan materialning 
ulushi yarmiga etadi va agar siz o‘quvchini o‘quv jarayonida faol harakatlarga jalb 
qilsangiz, masalan, multimediya ilovalari kabi interfaol o‘quv dasturlaridan 
foydalansangiz, o‘rganilganlarning ulushi 75% bo‘lishi mumkin. 

Ko‘p miqdordagi ma’lumotni o‘z ichiga olgan elektron entsiklopediyalar, 

ma‘lumotnomalar, lug‘atlar mavjudligi butun “kutubxonalar” dan, hayotning va 
ishning har qanday sohasidagi kuchli shaxsiy ma’lumotlar bazasidan foydalanishga 
imkon beradi. Multimedia multfilmlar yordamida videokliplar, hujjatli filmlar, 
shoular, masalan, hayvonlar dunyosi to‘g‘risidagi entsiklopediyada minglab 
qushlarning parvozlari va qushlarning ovozi bilan namoyish etilishi mumkin. 
Kompyuter bozorida mavjud bo‘lgan multimedia nashrlari o‘z-o‘zini 
tarbiyalashning ishonchli vositasi bo‘lib, ular ixcham va saqlash oson, masalan, 
CD-entsiklopediyalarning onlayn versiyalari, axborot portallari va boshqalar. 
Zamonaviy axborot texnologiyalari nafaqat insoniyat tomonidan 
to‘plangan ma’lumotni elektron shaklga keng miqyosda tarjima qilishni, balki 
darhol elektron shaklda ko‘plab yangi axborot resurslarini yaratishni 
boshlashimizga imkon berdi. Axborotni taqdim etishning ushbu shakli aloqa 
jarayonlarini sezilarli darajada jadallashtirishdan tashqari, axborotni ishlab 
chiqarish, saqlash va tarqatish jarayonlarini sifat jihatidan yangi darajada tashkil 
etish imkonini beradi. Elektron manbalarga masofadan kirishni ta’minlash axborot 
xizmatlarining barcha sohalarida, ayniqsa fan, texnika, ta’lim va madaniyat 
sohalarida ustuvor vazifalardan biriga aylandi. 

Multimedia bu dasturiy ta’minot mahsulotlarini yaratish uchun yangi 

texnologiya bo‘lib, u foydalanuvchini ob’ektlarni kompleks dasturlash (tovushlar, 
dinamik grafikaning effektlari, dialog menyusi va hk) ehtiyojidan xalos qiladi. Bu 
maxsus multimedia qobiqlarida amalga oshiriladi. Bunday multimedia qobiqlari 
asosida dasturlarni tayyorlashda ijodkorlik elementi sezilarli darajada oshadi. 

---

15 
Multimedia texnologiyasi - bu o‘quv matnini (tijorat va boshqalar) 
yaratuvchiga foydalanuvchi kutganidan ko‘ra ko‘proq ma’lumot taqdim etish 
imkonini beradigan istiqbolli va ishonchli vosita; aniq, integrallashgan shaklda 
nafaqat matn, grafika, diagrammalar, balki ovoz, animatsiya, video va boshqalarni 
ham o‘z ichiga oladi; Ma’lumotlar mantig‘iga va ma’lum bir foydalanuvchining 
idrok tezligiga mos keladigan ketma-ketlikda ma’lumot turlarini tanlang. 
Ammo bir tomondan, yaxshi multimedia qobig‘ini tayyorlagan 
dasturchilar va boshqa tomondan, o‘z sohasini yaxshi biladigan mutaxassislarning 
birgalikdagi sa’y-harakatlari multimedia axborot manbalarini yaratish jarayonida 
haqiqiy va istalgan samarani berishi mumkin. 
Simulyatsiya dasturlari sizga ushbu tizimning interfaol qobiliyati bilan 
birgalikda harakatlanuvchi tasvir va tovush yordamida aniq bir haqiqatni tasavvur 
qilish imkonini beradi. Bunday tizimlar mavjud bo'lishining boshida juda 
murakkab va qimmat bo‘lgan, shuning uchun ular faqat harbiy maqsadlarda 
ishlatilgan. Bunday tizimdan foydalangan holda, tanklar va havo janglari taqlid 
qilingan. Bunday dastur, shuningdek, agar bir soatlik real ta’limning katta 
xarajatlari haqida o‘ylasa, moliyaviy jihatdan ham foydalidir. Fuqarolik 
foydalanish 
uchun 
simulyatsiya 
tizimi 
ikki 
tomonlama 
foydalanish 
texnologiyalarining bir qismi sifatida paydo bo‘ldi (masalan, fuqarolik 
aviakompaniyalarida). Bu yerda siz real hayotga yaqin bo‘lgan vaziyatlarni 
(voqealar, bozor sharoitlari) o‘ynashingiz, xatolarni topishingiz va mashg‘ulotlarni 
o‘tkazishingiz mumkin 
Iste’mol bozorida kompyuter modellashtirishning dastlabki bosqichlari 
juda kamtar edi, ammo kuchli mahsuldor protsessorlar paydo bo‘lib, bozorda 
tezkor xotira ko‘payishi bilan ajoyib va \u200b\u200breal o‘yin dasturlari yaratildi. 
Masalan, kompyuter o‘yinlari, unda o‘yinchi oddiy mashg‘ulot mashqlaridan 
boshlash va keyin bir qator tadbirlarda qatnashish imkoniga ega. Bundan tashqari, 
video tizim o‘yinchining o‘yin davomida o‘zini tutishini qayd etadi. Xulosa qilib 
aytganda, o‘yinchi o‘z harakatlarini, manevralarini va hatto o‘yin davomida qabul 
qilingan qarorlarni ko‘rib chiqishi va keyin xulosalar chiqarishi mumkin. 

---

16 
Inson-kompyuterning o‘zaro ta‘sir qiladigan sohasi va yaratilgan virtual 
(aniq) voqelikda o‘zini namoyon qiladigan (CYBERSPACE (kibernetik makon) 
deb nomlangan) multimediya foydalanishning ushbu yangi yo‘nalishini 
kengaytiradi va boyitadi. Ushbu virtual uch o‘lchovli tasvirlangan dunyo 
foydalanuvchi bilan interfaol aloqaga dinamik ravishda javob beradi. 
Amerikada yetmishinchi asrlarda allaqachon interfaol tizim yaratilgan 
bo‘lib, u, masalan, videokamera va joy almashtirish sensorlaridan foydalangan 
holda xonada odamning borligini qayd qilib, so‘ngra tegishli effektlarni keltirib 
chiqaradigan kompyuterga ma’lumotlarni uzatdi. Albatta, o‘sha davrning texnik 
imkoniyatlari hali ham juda cheklangan edi va bu g‘oyaning jadal rivojlanishiga 
to‘sqinlik qildi, ammo aytilganidek, yigirma yil oldin urinish bo‘lgan. 
Keyin odatiy mototsikl kaskasidan biroz kattaroq bo'lgan maxsus 
dubulg‘a yaratildi, u ko‘zlarga qarama-qarshi joylashgan ikkita kichik monitor 
bilan jihozlangan. Monitorlar foydalanuvchiga dunyoga ko‘z bilan qaraydi va 
to‘liq elektron ko‘rinishni taqdim etadi. Agar foydalanuvchi boshini aylantirsa, 
monitorlardagi tasvir sezilarli darajada kechiktirmasdan ko‘rish yo‘nalishi 
o‘zgarishini kuzatadi. Sensorli qo‘lqoplar ushbu uskunani to‘ldiradi. Sensorlardan 
foydalanib, ular qo‘l yoki hatto barmoqlarning harakatlarini elektr impulslariga 
aylantiradilar. Datchiklar qo‘llarning holatini va ularning harakat yo‘nalishini qayd 
etadi. Qo‘lqop ichidagi matoning ikki qatlami orasida yotqizilgan shisha tolali sim, 
barmog‘ingizni qimirlatsangiz ham ta’sir qiladi. Murakkab harakat kompyuterdagi 
ma’lum bir virtual qo‘lga uzatiladi va u yerda javob harakatlari va reaktsiyalari 
masalasi hal qilinadi. Qo‘lqoplar ob’ektni ko‘tarish va tushirish yoki eshiklarni 
ochish va yopish va hokazolarni taqlid qilishga imkon beradi. 
Qo‘lqop g‘oyasi sensorlar bilan to‘liq jihozlangan kostyumni ishlab 
chiqishda yanada rivojlandi. Uning qurilishi tana harakatlarini elektr signallariga 
aylantirishning bir xil printsipiga asoslanadi. Ushbu ishlanmalar uchun asosiy 
yordamni AQShning NASA kosmik agentligi taqdim etgan, masalan, ushbu 
tuzilmalardan foydalanadigan robotlarni boshqarishni istagan. 

---

17 
Multimedia vositalari kompyuterni maishiy, ko‘ngilochar, axborot, ovoz 
va video jihozlari markaziga aylantiradi. Ko‘ngilochar industriyani rivojlantirishda, 
bolalar va kattalar uchun kompyuter o‘yinlarini yaratishda multimediya 
ahamiyatini katta qilib bo‘lmaydi. Xotira kompakt-disklarining katta miqdori turli 
xil o'yin vaziyatlarini amalga oshirishga imkon beradi. 
Multimediyadan 
foydalanishning maxsus sohasi tarmoq 
video 
konferentsiya tizimlari bilan ta’minlangan. Videokonferentsaloqa texnologiyalari 
telemeditsina, masofaviy o‘qitish va tarqatilgan jamoalarni kompyuter yordamida 
qo‘llab-quvvatlashning asosidir. Rivojlangan mamlakatlarda ushbu texnologiyalar 
tijorat faoliyati va ishlab chiqarishni boshqarishda ham keng qo‘llaniladi. 
Professional 
konferentsiyalarning 
muhim 
shakli 
bo‘lgan 
videokonferentsaloqa texnologiyalari seminarlar, konferentsiyalar, kongresslar va 
boshqalar kabi forumlar uchun muhimdir. Rossiyada videokonferentsaloqa 
tizimlarini rivojlantirishning dolzarbligi bizning mamlakatimizga xos bo‘lgan bir 
qator xususiyatlar bilan bog‘liq: bir-biridan jug‘rofiy jihatdan juda katta 
miqdordagi ilmiy va o‘quv markazlarining mavjudligi, ilmiy hamkorlikning 
an’anaviy shakllarini yetarli darajada ta’minlash uchun mablag‘larning 
yetishmasligi, masalan, milliy va xalqaro konferentsiyalar, ilmiy sayohatlar va 
boshqalar. 
Hozirgi vaqtda dunyodagi eng dolzarb muammolardan biri iqlimning 
antropogen o‘zgarishi va atrof-muhitning ifloslanishi. Shu sababli, atrof-muhit 
monitoringi, kosmik ekologik monitoringni rivojlantirish dolzarb ilmiy va amaliy 
vazifalar bo‘lib, ularni amalga oshirishda telekommunikatsiya infratuzilmasi, 
shuningdek, gipertekst va interfaol axborot texnologiyalaridan keng foydalanishni 
o‘z ichiga oladi. Milliy ekologik axborot resurslarini integratsiyalash, mintaqaviy 
ma’lumotlar bazasini yaratish va kosmik ekologik monitoring natijalari bo‘yicha 
elektron to‘plamlarni kengaytirish masalasi ham dolzarbdir. Bioinformatika, 
bioinjeneriya sohasidagi tadqiqotlar juda muhimdir.