N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

M uskul - harakat sezgilari, statik sezgilar
M uskul-harakat sezgilari motor sezgilar deb nomlanib, ularga og'irlikni, 
qarshilikni, organlar harakatini bilish sezgilari kiradi. U lam ing organlan-gavda 
muskullari, 
paylar, 
bo‘g ‘imlardan 
iboratdir. 
O rganlam ing tarkibida sezuvchi 
nervlam ing chekka tarmoqlari mavjud bo'lib, ulam ing ta ’sirida harakat va statik 
sezgilar vujudga keladi. Muskul - harakat sezgilarining fizik sababi muskullarga ta ’sir 
etuvclu narsalam ing mexanik tazyiqi va gavda harakatlaridir. Statik sezgilar 
gavdaning fazodagi holatini sezish va m uvozanat saqlash sezgilari deb ataladi 
Gavdaning fazodagi holatini bilish va muvozanat saqlash sezgisi uchun ichki 
quloqdagi vestibulyar apparat retseptor vazifasini bajaradi. Vestibulyar apparat quloq 
dahlizi yarim doira kanallaridan tashkil topgan bo'ladi, sezuvchi nerv tarmoqlari esa 
gavdaning fazodagi harakatini va holatini boshqaradi. Gavda muvozanatini saqlashda 
alohida aham iyat kasb etib, ular endolim fada suzib yuradigan mayda ohaktosh 
kristallardan tashkil topgan.
Nazorat savollari:
1.Sezgi tushunchasining mazmunini izohlang?
2.Sezgilarning nerv fiziologik asoslari nim alar bilan belgilanadi9
3.Sezgi qanday asosga ko 'ra klasifikatsiya qilingan0
4 .Sezgilarning turlarini sanang9
5.Sezgi sohasidagi qonuniyatlam i izohlang9
6.Psixologiya fanida sezgi nazariyalarining m ohiyatini izohlang9
IDROK
Reja:
1.Idrok haqida tushuncha
2. Kuzatish va kuzatuvchanlik
3.Idrokda ob'ekt va fa n
4. Appersepsiya
S.Illyuziya va gallyusinatsiya
6. Fazoni, harakatni va vaqtni idrok qilish
Idrok sezgilarga nisbatan murakkab va m azm undor psixik jarayon bo'lib, barcha 
ruhiy holatlar, xususiyatlar, xossalar va inson ongining yaxlit mazmuni egallangan 
bilimlar, tajnbalar, ko'nikm alar bir davm ing o 'zid a namoyon bo'ladi, aks ettirishda 
ishtirok etadi.
Idrok sezgiga nisbatan bir muncha murakkabroq, to'laroq aks ettirish jarayoni 
bo'lib, sezgi a'zolarim izga ta ’sir etib turgan narsa va hodisalam i butun belgi ham da
40

---

xususiyatlari bilan butunligicha, v a ’ni yaxlit aks ettirishdan iboratdir. Masalan, olmani 
ko‘rgan paytimizda uning shakli, rangi, ta ’mi, hidi va navi bilan birgalikda bir butun 
narsa tarzida idrok etamiz. Demak, idrok qilish jarayonida deyarii barcha sezgilarim iz 
qatnashadi.
Shuning uclnin ham idrok sezgiga nisbatan ancha rtiurakkab aks ettirish 
jarayonidir.
Shaxs tevarak-atrofdagi narsa va hodisalam ing faqat ayrim xossalanni ongda aks 
ettirib qolmaydi, balki ulam ing barcha xossalanni birgalikda bir butun holda ham aks 
ettiradi.
K eltinlgan ta ’riflardan kelib chiqqan holda idrokka quyidigicha ta 'rif bensh 
mumkin.
Id ro k -d eb sezgi a'zolariga bevosita ta ’sir etib turgan narsa-hodisalar obrazlarini 
kisln ongida bir butun holda aks ettinlishiga aytiladi.
Kishi narsa-hodisalaniing ayrim xossalarini sezadi. Uni bir butun holda idrok 
qiladi. Chunki narsa va xossa bir-bindan ajralgan holda mavjud b o ‘lmaydi. Odam 
narsalam i idrok qilayotganda uning ayrim xossalarini sezadi. Masalan: chaqmoq 
qandni idrok qilinadi, uning shirinligi seziladi. Quyoshm idrok qilinadi, uning issiqligi 
seziladi va boshqalar.