O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

-lar 
affiksini olib: a) taxminiy vaqtga 
nisbatan so‘roqni bildiradi: 
qachonlar kelasiz?; 
b) biror harakatning yuzaga kelganiga 
ko‘p vaqt o‘tganligini bildiradi: 
Qachonlar kelgan edim ; 
d) Qachon so‘zi o‘rin-payt , chiqish 
kelishigida yoki yakka holda kelib gapda payt holi, kesim bo‘lib keladi: 
Safardan qachon 
qaytasiz? Sinovlar qachondan boshlanadi?
Qachonso‘zi o‘rnida ba’zan 
qay+kuni, vaqt, mahal 
kabi birikmalar ham ishlatiladi. 
9. Qani
olmoshi ko‘pincha shaxs yoki narsa, voqea-hodisalar-ning mavjudlik o‘rnini 
anilash uchun ishlatiladi va nutqda quyidagi xususiyatga ega bo‘ladi: a)narsa-shaxsning 
joylashish o‘rniga ko‘ra so‘rq ifodalaydi va gapda ko‘pincha kesim bo‘lib keladi: 
So‘mkan-giz qani?; 
b)kirish so‘z bo‘lib keladi: 
Qani, ichkariga marhamat.
10. Qalay
olmoshi voqea-hodisaning va harakatning bajarilish holatini aniqlash 
uchun xizmat qiladi va quyidagicha xususiyatlarga ega bo‘ladi: 1) holatni so‘rash 
uchun qo‘llanib, gapda ko‘pincha kesim bo‘lib keladi: 
Uqishlaring qalay?; 
2) harakatning 
bajarilish holatiga nisbatan so‘roq sifatida qo‘llanganda, gapda hol vazifasini bajarishi 
mumkin: 
Singlimiz qalay o‘qiyapti? 
3)Qalayso‘zi ko‘pincha qandayolmoshiga sinonim 

---

101 
bo‘ladi, biroq u otlarning belgisini aniqlash uchun qo‘llanmaydi; 4) ba’zan kirish 
so‘z vazifasida keladi: 
Qalay, fikrimiz sizga ma’qulmi?
Ko‘pchilik so‘roq, olmoshlari qo‘shma gap tarkibida nisbiy so‘z vazifasida keladi. 
Ergash gap tarkibida kelgan bunday suroq olmoshlari so‘roq, ma’nosidan chetlashgan 
bo‘ladi.: 
Kim mehknat qilsa, u rohat ko‘radi. Nimani buyursang, shuni keltiraman. So‘z 
tarkibida unli tovushning soni qancha bulsa, bo‘g‘inlar soni ham shuncha bo‘ladi.