Sh. Abdullayeva I f. d., prof

MPM · POT = B · TXS 
Bu yerda: 
MPM
– muomaladagi pul miqdori; 
POT
– pul aylanmasi tezligi; 
B
– o‘rtacha tortilgan baho darajasi; 
TXS
– tovar va xizmatlar soni. 
Bunda 
POT
va 
TXS
uzoq muddatli doimiy miqdor bo‘lganligi 
sababli o‘zgarmas miqdor sifatida faraz qilinadi. Muomaladagi pul 
miqdorini boshqacharoq aniqlash tartibini ingliz iqtisodchi A.Pigu 
(1877-1959 – Kembrij doktrinasi) quyidagicha taklif qiladi: 
MPM = d
yd
 · B ·
 
IChM 
Bu yerda: 
d
yd
– yillik daromad salmog‘i (pul ko‘rinishida); B – baho darajasi;
IChM
– haqiqiy ishlab chiqarish miqdori. 
Pul muomalasini to‘g‘ri tashkil qilish va uni tartibga solish Marka-
ziy bankka xo‘jaliklar faolligiga samarali ta’sir o‘tkazish, muassasalar 
faoliyatini nazorat qilish, pul muomalasi va narxlar barqarorligiga eri-
shish, iqtisodiy o‘sishga yordam beradigan sharoitlar yaratish, pul-kredit 
sohasida vujudga kelgan amaldagi vaziyatni obyektiv baholash imkonini 
beradi.
[41]
. Pul darrov paydo bo‘lgan emas, u dunyoga kelgunicha o‘ziga 
ajratilgan rol uchun «pishib yetilish»ning uzoq yo‘lini o‘z shakllari evo-
lutsiyasi orqali bosib o‘tgan. Tarix fanining ma’lumotlariga ko‘ra 
O‘zbekiston tovar-pul munosabatlari juda qadimdan paydo bo‘lgan va 

---

55
rivojlangan kamdan-kam davlatlardan biri hisoblanadi. Chunki bu yerda 
pul ishlatila boshlanganiga 2 ming yildan oshgan. 
Hozirgi O‘zbekiston hududida yashagan xalqlar va qabilalar 
foydalangan dastlabki pul belgilari hamda tangalar eramizdan avvalgi V-
IV asrlarda Ahamoniylar saltanatida zarb qilingan