Sh. Abdullayeva I f. d., prof

 aktivlar sifati 
bilan tushum 
o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikka unchalik e’tibor berilmaydi. Biron bir 
bankda aktivlar sifati muammoli bo‘lsa, uning aktivlari bahosi 
yomonlashadi. Bahodagi bu o‘zgarish tushum hisobiga
 
qoplanadi va 
natijada bank daromadi kamayadi. 
Demak, bankning daromadlilik darajasi aktivlarning iqtisodiy 
mohiyatiga, aniqrog‘i, sifatiga bog‘liq. Unga ko‘ra aktivlar: 
daromad keltiruvchi; 
daromadni «eb qo‘yuvchi» turlarga bo‘linadi. 

---

480
Daromad keltiruvchi 
aktivlarga ishlayotgan aktivlar (barcha kredit 
qo‘yilmalar va qimmatli qog‘ozlar) kiradi. Daromad keltirmaydigan 
aktivlarga nomoddiy xarajatlar, binolar, kapital xarajatlar va to‘lov 
muddati 90 kundan oshgan kreditlar, shuningdek, kreditlar va amal 
qilmaydigan deb tan olingan kreditlar bo‘yicha foizlar taalluqlidir. 
Daromad keltiruvchi aktivlar kredit salohiyatining asosini va 
bankning ssuda portfelini tashkil etadi. Shu bois bank kapitalini oshirish 
va kredit potensialini mustahkamlash ham uning daromadliligiga 
bog‘liq. Bankning daromadi, asosan, kreditlar bo‘yicha foiz stavkasi, 
kredit qo‘yilmalar hajmi va bank likvidliligiga bog‘liq. 
Bank daromadlarni quyidagi manbalardan oladi:
 
operatsiyalardan (olingan foizlar); 
qimmatli qog‘ozlar savdosidan; 
foizsiz daromad hisobidan; 
mulkni va boshqa aktivlarni sotishdan; 
boshqa manbalardan. 
«CAMEL» tizimi daromadlarni miqdor va sifat tomonlarini hisobga 
olgan holda baholashni tavsiya etadi. Daromadlilik darajasi quyidagi 
ikki ko‘rsatkichni tahlil qilishni taqozo etadi: 
balans foydasining aktivlarga nisbati; 
soliqlar chegirib tashlangan foydaning aktivlarga nisbati. 
Daromad yo‘nalishining ijobiy va salbiy tomonlarini tahlil qilish va 
baholashda dastlab quyidagi masalalar: 
tushumning o‘zgarmasligi yoki jami aktivlarga nisbatan foiz 
hisobida kamayishi; 
operatsion xarajatlarning operatsion daromadlarga nisbatan 
o‘zgarishi; 
foizli xarajatlar bilan foizli daromadlar o‘rtasidagi marjaning 
o‘zgarishi; 
foizsiz xarajatlar va daromadlarlarning o‘zgarishlari inobatga 
olinadi. 
Bank daromad va xarajatlarining salbiy va ijobiy moddalarini 
aniqlashda asosan quyidagi omillarga ahamiyat beriladi: 
aktivlarning foydaliligi; 
kapitalning foydaliligi; 
aktivlar va passivlar asosiy kategoriyalarining o‘sish koef-
fitsiyenti; 
daromadning asosiy manbalari; 

---

481
xarajatlarning barcha asosiy kategoriyalari. 
Qayd qilingan barcha ko‘rsatkichlar boshqa o‘xshash banklarga 
taqqoslangan holda qiyosiy tahlil qilinadi. 
 [307]
. Likvidlik ko‘rsatkichi to‘rtinchi tahlil qilinadigan omil 
hisoblanadi. CAMEL tizimiga muvofiq, likvidlik bankning 
majburiyatlar bo‘yicha to‘lovlarni o‘z vaqtida bajarish layoqati va 
xizmat ko‘rsatilayotgan mijozlarning kreditga bo‘lgan ehtiyojini 
qondirishga tayyorlik darajasini ifodalaydi. Likvidlik darajasi ham 
shular orqali baholanadi. 
Baholashda likvidlikka ta’sir ko‘rsatuvchi omillar, ya’ni: 
aktiv va passivlarning tarkibi; 
aktiv va passivlarni boshqarish sifati; 
depozit bazasining holati kabi ko‘rsatkichlar tahlil qilinadi. 
Bankning majburiyatlar bo‘yicha to‘lovlarni o‘z vaqtida bjarish 
layoqati, pul mablag‘lariga bo‘lgan ehtiyojning qondirilishi ko‘p 
jihatdan