Монография "Mahalla va Oila" нашриёти Тошкент 2021

Бу вилоятнинг энг катта шаҳари уструшоналиклар тилида – 
Бунжикет дейилади…. Мамлакат ҳукмдори, эркак аҳолиси 
тахминан 10000 кишини ташкил қилувчи Бунжикат шаҳрида 
яшаган. Шаҳарда ҳар бири алоҳида девор билан ўраб олинган 
шаҳристон ва работ бўлиб, улар яна умумий девор билан ўраб 
олинган. Шаҳристонда жоме масжиди ва арк жойлашган
»
167
. 
Қадимги Уструшона ҳудудида олиб борилган археологик 
изланишлар натижасида аниқланган тепалар мажмуалари ва 
ўрганилаётган кўплаб археологик ёдгорликлар, хусусан, қалъа 
қолдиқлари ҳам, бу маълумотларни тўла тасдиқлайди. Бу 
166
Сверчков Л.М.К вопросу о взаимоотношениях ихшидов Согда и афшинов 
Уструшаны // Культура древнего и средневекового Самарканда и исторические 
связи Согда. –Т., 1990. –С. 89-91; Абдушукуров Қ. Уструшонада ижтимоий 
муносабатлар хақида // “Уструшона Буюк Ипак йўлида, унинг минтақалараро 
сиёсий – иқтисодий ва маданий муносабатларни ривожлантиришдаги ўрни (Антик 
ва ўрта асрлар даврида)” мавзусида ўтказилган Республика илмий-амалий 
анжумани материаллари. – Гулистон, 2016. – Б. 256-257. 
167
Бетгер Е.К. Извлечение из книг “Пути и страны» Абу-л Касима ибн Хаукаля // 
Труды САГУ. Вып. CXI. – Т., 1957. – С. 20-21; Абдурасулов Б. Ўрта асрлар араб 
манбаларида Уструшонатарихинингёритилишихусусида// “Уструшона Буюк Ипак 
йўлида, унинг минтақалараро сиёсий – иқтисодий ва маданий муносабатларни 
ривожлантиришдаги ўрни (Антик ва ўрта асрлар даврида)” мавзусида ўтказилган 
Республика илмий-амалий анжумани материаллари. – Гулистон, 2016. – Б. 247. 
167
Негматов Н.Н. Уструшана в древности и раннесредневековье. – Сталинабад. 
1957. – С. 44-45; ТўйчибоевБ., Гулбоев Б., Маматов А. Уструшонанинг ҳудуди 
хусусида // Уструшона Буюк Ипак йўлида, унинг минтақалараро сиёсий – 
иқтисодий ва маданий муносабатларни ривожлантиришдаги ўрни (Антик ва ўрта 
асрлар даврида)” мавзусида ўтказилган Республика илмий-амалий анжумани 
материаллари. – Гулистон, 2016. –Б. 109-110; Абдурасулов Б. Ўрта асрлар араб 
манбаларидауструшонатарихинингёритилишихусусида … - Б. 247. 

---

~ 57 ~ 
қалъалар ҳудуддаги кўплаб мўъжаз воҳалар (микрооазис) 
негизида ташкил топган рустоқларни ҳимоя қилиш мақсадида, 
стратегик жиҳатдан қулай бўлган нуқталарга қурилиб, ўзига 
хос мустаҳкам ҳарбий-мудофаа тизимини ташкил этган. Бу 
қалъа ва қўрғонларнинг асосий қисми илк ўрта асрларга 
оиддир
168
.
Бошқа араб-форс тарихчи ва географлари ўз асарларида 
Уструшона рустоқларини танитар экан улар орасида қайси 
бирининг мақоми юқорироқ бўлганига эътибор қаратишган
169
. 
Бу даврда Уструшонанинг маъмурий жиҳатдан айнан қандай 
бошқарилгани 
унчалик 
аниқ 
эмас. 
Яъни 
рустоқ 
бошқарувчиларининг унвони, қай йўсинда бошқарувга 
тайинлангани, ҳокимият меросий бўлганми ёки аксинча каби 
масалалар борасида маълумотлар етарлича етиб келмаган. Ёзма 
манбаларда фақатгина “
Афшинлар саройининг бошқарувчиси 
(қаҳрамон) Тарадис
” ҳақидаёки рустоқҳокимлари - “
Заминч 
нисбали шахс
” (Зомин рустоқининг бошқарувчиси) ҳақидаги 
маълумотлар орақли маълум тасаввурлар ҳосил қилиш 
мумкин
170
.Илк ўрта асрлардан бирмунча кейин ёзилган тарихий 
ва географик адабиётларда учрайдиган айрим маълумотлар 
орқали Уструшонанинг Ғарбий Турк хоқонлиги давридаги 
сиёсий-маъмурий ҳолатини бирмунча аниқлаштириш мумкин. 
IX–XII асрларда Ўрта Осиё ўлкаларига саёҳат қилган 
Масъудий, Истахрий, Ибн Ҳавқал ва Муқаддасий каби 
168
Сверчков Л.М. К вопросу о взаимоотношениях ихшидов Согда и афшинов 
Уструшаны // Культура древнего и средневекового Самарканда и исторические 
связи Согда. –Т., 1990. –С. 89-91; Абдушукуров Қ. Уструшонада ижтимоий 
муносабатлар хақида // “Уструшона Буюк Ипак йўлида, унинг минтақалараро 
сиёсий – иқтисодий ва маданий муносабатларни ривожлантиришдаги ўрни (Антик 
ва ўрта асрлар даврида)” мавзусида ўтказилган Республика илмий-амалий 
анжумани материаллари. – Гулистон, 2016. – Б. 256-257. 
169
Абдураимов Д., Аллаёров А.Уструшона пойтахти ҳусусида // “Уструшона 
Буюк Ипак йўлида, унинг минтақалараро сиёсий – иқтисодий ва маданий 
муносабатларни ривожлантиришдаги ўрни (Антик ва ўрта асрлар даврида)” 
мавзусида ўтказилган Республика илмий-амалий анжумани материаллари. – 
Гулистон, 2016. – Б. 281. 
170
Негматов Н.Н. Уструшана в борьбе с арабскимнаществием (конец VII - первая 
половина IXвв). // ИАН Тадж. ССР. ООН. Вып.5. 1954. – C.125. Древний Заамин 
(история, археология, нумизматика, этнография). / Отв. ред. Н. Ш.Умаров. –Т.:Фан, 
1994. – С. 94. 

---

~ 58 ~ 
араб­форс географлари асосан Уструшона воҳасидаги 
шаҳарлар, рустоқлар ва бошқа аҳоли масканларининг номи, 
географик жойлашуви ҳақида гап бориши билан бирга, айрим 
ўринларда воҳанинг бошқарув марказлари, исломдан аввалги 
даврларда бу ерда мавжуд бўлган сиёсий-маъмурий тизимга 
доир қисқача маълумотлар берилгани кўзга ташланади
171
. 
Улардан англашилича, Уструшона тоғлик ва текислик 
қисмларга бўлинган ва воҳадаги йирик шаҳарлар ва сиёсий-
маъмурий марказ сифатида