О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov biologiya

к 45

---

Qonning fiziologik xossalari. 
Qonning solishtirma og‘irligi, yopishqoqligi, 
osmotik bosimi uning fiziologik xossalarini tashkil etadi. Qonning solishtirma 
og‘trligi suvnikidan birmuncha yuqori bo‘lib, 1,050-1,060 ga, qon plazmasiniki -
1,025-1,034 ga, shakliy elementlarniki - 1,090 ga teng. Qonning yopishqoqligi 
suvnikidan 5 marta ko‘p. Qon yopishqoqligining yuqori bolishi uning tarkibidagi 
oqsillar, shaklli elementlar, xususan, eritrotsitlar bilan bog‘liq. Odam organizmi 
ko‘p suv yo'qotganida qon plazmasi kamayib, qonning shaklli elementlarining 
nisbati ortadi, ya’ni qon quyuqlashib, uning yopishqoqligi ortadi. Qonning osmotik 
bosimi 7,6-8,1 atm.ga teng. Qon osmotik bosimining doimiyligi uning plazmasida 
erigan mineral tuzlar va ionlar bilan bog‘liq. Tuz va ionlar qonda va hujayralardagi 
suyuqlik hajmi, binobarin osmotik bosimning doimiy bo‘lishini ta’minlaydi. Ko‘p 
qon ketishi organizmni halokatga olib keladi. Yo‘qotilgan qonning o‘rnini to‘ldirish 
uchun osmotik bosimi qon plazmasi bosimiga teng bolgan 
izotonik eritma
(0,9 % li osh tuzi entmasi)dan foydalaniladi, Tibbiyotda tarkibida organizm uchun 
zarur bo‘lgan tuzlar kompleksi, oqsillar, glukoza bo‘lgan qonning o'rnini bosuvchi 
eritmalardan ham foydalaniladi.
Eritrotsitlar tuzlarning past konsentratsiyali (gipotonik) eritmasiga solinganda 
ular ichiga suv o‘tib yoriladi. Gemoglobin qon plazmasiga chiqib, uni bo'yaydi. 
Suvini yo‘qotgan eritrotsitlar bujmayib qoladi.
Topshiriqlarga javob yozing va javobingizni tekshirib Wring:
1. Ichki muhit va uning tarkihiy qismlarini ularga mos kelgan tushunchalar bilan birga 
juftlab yozing: A - ichki muhit, В - qon, D - limfa, E - to‘qima suyuqligi; 1 -
tiniq, biroz sarg‘ish suyuqlik, limfa tomirlarida boladi, 2 - plazma va hujayralardan 
iborat, 3 
qon, limfa va to‘qima suyuqligidan hosil bo‘ladi, 4 hujayralar orasidagi 
suyuqlikdan iborat.
2. Qon funksiyalari va ularga mos tushmchalami juftlab yozing: A - transport, В -
himoya, D - gumoral boshqarish, E - ichki muhit doimiyligini saqlash; 1 -leykotsitlar 
orqali amalga oshadi, 2 - sekretsiya bezlari sintczlaydigan faol moddalar orqali 
sodir bo‘ladi, 3 - kislorod va oziq moddalarni to‘qimalarga yetkazish, almashinuv 
mahsulotlarini chiqarish, 4 - ichki muhit osmotik bosimi, suv va mineral moddalar 
miqdori, haroratnmg nisbiy doimiyligini saqlash.
3. Terminlar va ularga mos keladigan javoblarni juftlab yozing: A - gomeostaz, В -
izotonik eritma, D 
antitela, E 
gipotonik eritma; 1 
0,9 
%
li osh tuzi eritmasi,
46

---

2 - ichki muhitning tarkibi, osmotik bosimi, fizik va kimyoviy xossalarining nisbiy 
doimiyligi, 3 - past kontsentratsiyali eritma, 4 - mikroblarni bir-biriga yopishtirib, 
eritib yuborish xususiyatiga ega bo‘lgan tanachalar.