О. Mavlonov, Т. Tilavov, В. Aminov biologiya

0 ‘ylab javob bering:
1. Nima sababdan issiq havoda teri qizaradi, sovuq havoda titray boshlaydi?
2. Nima sababdan odamni nam va issiq havoda tezroq issiq uradi?
3. Nima uchun sovuq havoda tanadagi tuklar ko'tarilib, odam qaltiray boshlaydi?
4. Odam 50-60°C li issiq suvga tushganida organizm qizib, uni issiq uradi. Nima 
sababdan cho'lda 50-60°C li issiqda odamni issiq urmaydi?
112

---

Teri gigiyenasi. 
Terini toza tutish sog‘lom bo‘lishning asosiy sharti hisob­
lanadi. Chunki teri kirlanganida o'lik epidermis hujayralari ter va yog‘ bezlari 
yo‘lini to‘sib q o lad i. Kirlangan terida mikroorganizmlar ko‘payishi uchun sharoit 
tug‘iladi. Muntazam yuvinib turmaydigan odamning 1 cm
2
terisi yuzasida 40 
mingtagacha mikrob bo‘ladi. Ulardan ayrimlari kasallik paydo qilishi mumkin. 
Faqat issiq suvda sovunlab yuvinish orqali to‘planib qolgan mikroblar va ular 
ishlab chiqaradigan zaharli moddalardan xalos bo‘lish mumkin.
Soch gigiyenasi. 
Soch va tirnoqlar terining shox qavatidan hosil bo‘ladi. 
Sochga quyosh nuri va harorat ta’sir qiladi. Oftobda bosh kiyimisiz yurish soch 
rangi va yog‘ bezlari funksiyasiga ta’sir qiladi. Quyosh nuri va shamol ta’sirida 
soch quruq va mo‘rt bo'lib, boshda qazg'oq paydo bo‘ladi. Qish faslida sovuq 
ta’siTida boshdagi qon tomirlari torayib, sochning oziqlanishi buziladi va soch 
to‘kila boshlaydi. Sochlarni har haftada yuvib turish lozim.
Kiyim gigiyenasi. 
Kiyim yil fasliga mos, havoni yaxshi o‘tkazishi, yengil va 
qulay bo‘lishi lozim. Qishki kiyim issiqni yaxshi saqlaydigan jun gazlama, momiq, 
mo'yna yoki sintetik material lardan tikiladi. Qishki poyabzal issiqni yaxshi 
saqlaydigan, tagcharmi qalin va pishiq bo‘lishi zarur.
Teri 
knyganida birinchi yordam ko‘rsatish. 
Teri olov, qizib turgan metall 
buyumlar, kislota yoki qaynab turgan suyuqlik tekkanida kuyadi. Kuchli kuygan 
kishining hayoti unga tezda birinchi yordamni ko‘rsatilishi bilan bog‘liq. Qaynab 
turgan yoki qaynoq suyuqlik bilan kuyishda tezlik bilan kuygan joyga 15 minut 
davomida sovuq suv quyib turiladi. Song‘ra kuygan joy sterillangan bog‘ich yoki 
toza material bilan bog‘lab qo‘yiladi. Kuygan joyda paydo bo'ladigan pufaklarni 
yorish, jarohatga o‘simlik yog‘i, margansovka, spirt surtish mumkin emas. Bu 
moddalar kuyishni va og‘riqni kuchaytirib, jarohatning bitishini qiyinlashtiradi.
Yong‘inda odam ustidagi kiyim yona boshlaganda, olovdan qutulish uchun 
yugurmaslik kerak. Chunki, yugurganda havo oqimi yonishni kuchaytiradi. 
Shuning uchun kiyimni yechib tashlash yoki yonayotgan kiyim ustidan suv 
quyish, odam ustiga biron qalin mato (ko‘rpa, palto) yopish lozim. Yaxshisi, 
yonayotgan kishi o‘zini yo'qotmasdan yerga ag‘anab, olovni o‘chirishi lozim. Olov 
o‘chirilgandan so‘ng tananing kuygan joylariga 15 minut davomida sovuq suv