Avtomobil indd

Naften uglevodorodlar (C
n
H
2n
) 
siklik tuzilishga ega bo‘lib, 
ularning molekulalari tarkibiga bir-biri bilan o‘zaro oddiy 
valent bog‘lanishdagi uglerod atomlarining yopiq halqasi kiradi. 
Yonilg‘ining yengil fraksiyasi tarkibiga monosiklik naf-
ten uglevodorodlar kiradi. Ularning molekulalari bitta hal-
qa dan iborat bo‘lib, besh yoki olti uglerod atomiga ega. 
Monosiklanlarning umumiy empirik formulasi C
n
H
2n
ko‘ri-
nishida bo‘ladi. Monosiklanlarga siklopentan C
5
H
10
va siklo-
pentan C
6
H
12
, kabi uglevodorodlar kiradi. 
Naftenlar parafinlar kabi nisbatan past haroratlarda oksid-
lanish reaksiyasiga kirishmaydi. Yuqori haroratlarda (400°C va 
undan yuqori) siklanlarning oksidlanishga qarshi turg‘unligi 
n
-parafinlarga nisbatan yuqori va 
i
-parafinlarga yaqin bo‘ladi. 
Past haroratda qaynaydigan naftenli uglevodorodlar neft 
mahsulotlarining qotish haroratini pasaytiradi. Shuning uchun 
ular qishki yonilg‘i va moylash materiallarining qimmatli 
tarkibiy qismi hisoblanadi. Naftenli uglevodorodlarning 
yuqo ri haroratlarda ham oksidlanishga chidamliligi tufayli 
benzinlarning detonatsiyaga qarshi xususiyatlari yaxshi bo‘ladi. 
Naften uglevodorodlarning miqdori neftlarda 20–30 foiz, 
moy fraksiyalarida esa 70 foizgacha bo‘ladi. 
Aromatik uglevodorodlar (C
n
H
2n – 6
;
 
Ñ
n
N
2n – 12
) olti bo‘lakli 
siklik (benzolli) yadrodan tarkib topgan. Neft mahsulotlarining 
yengil fraksiyalarida 
monosiklik 
aromatik uglevodorodlar va 
og‘ir fraksiyalarda 
polisiklik 
uglevodorodlar bo‘ladi. 
Bir xil molekular massadagi aromatik uglevodorodlarning 
alkanlar va siklonlarga nisbatan qovushoqligi, zichligi va 
qaynash harorati biroz yuqoridir. Harorat pasayishi bilan aro-
matik uglevodorodlarning qovushoqligi keskin oshadi, bu esa 
moylash materiallarining xususiyatlariga teskari ta’sir ko‘rsatadi. 
Aromatik uglevodorodlarning oksidlanish xususiyati ancha 
pastligi tufayli ular benzin yonilg‘isining detonatsiyaga 
turg‘unligini oshiradi. Aromatik uglevodorodlar dizel yonilg‘isi 
tarkibida yonilg‘i aralashmasining o‘z-o‘zidan alangalanish 
davrini uzaytiradi va dvigatelning og‘ir sharoitda ishlashiga 
sabab bo‘ladi. 
Qovushoqlik-harorat xossalari yomonligi tufayli aromatik 
uglevodorodlar moylash materiallariga kam qo‘shiladi. 
Neft tarkibida 10–15 foiz aromatik uglevodorodlar bo‘ladi 
va qaynash harorati oshishi bilan ba’zi fraksiyalarda bu miqdor 
ortib boradi.