|
T-
суткада ишлаш
вақти, с;
D-
йиллик иш кунлари;
α-
автомобиллардан йиллик фойдаланиш
коeффициенти.
Ушбу
боғланишлар
техник-эксплуатацион
хусусиятларини
характерловчи автомобилнинг конструктив хусусиятлари ва иш унумдорлиги
ўртасидаги ўзаро алоқани ўрнатишга имкон беради. Бу ерда транспорт
воситасининг конструкцияси билан боғлиқ бўлмаган параметрларни ажратиб
кўрсатиш мумкин. Буларга қуйидагилар киради: йиллик иш кунлари сони Д;
суткада автомобилнинг ишда бўлган вақти Т; юк билан ўртача юриш узунлиги
L; юрган йўлидан фойдаланиш кэффициенти
β
. Ушбу параметрларни доимий
миқдор билан ажратиб тегишли индекс белгиланади. кўрсаткичлар билан
белгилаб, доимий қийматларга ажратиш мумкин. Бунда автомобил
конструкциясини аниқловчи иш унумдорлигини параметрлардан функционал
боғлиқлигини қуйидаги умумий шаклда ифодалаш мумкин:
Боғланишдаги (1.2) барча параметрлар у ёки бу даражада автомобил
конструкциясига боғлиқ. Уларнинг ҳар бири учун автомобилнинг
эксплуатацион
самарадорлигига
таъсир
кўрсатадиган
конструктив
хусусиятларини
баҳолашга
имкон
берадиган
техник-эксплуатацион
хусусиятларни белгилашимиз мумкин.
Транспорт воситаларининг эксплуатацион самарадорлигига юк кўтариш
қобилияти ва ундан фойдаланиш коeффициентини таъсирини кўриб чиқамиз.
Автомобилнинг юк кўтариш қобилияти унинг шассини асосий кўтарувчи
тармоқлари ва агрегатларини конструктив ўлчамлари ва мустаҳкамлиги билан
белгиланади: рамалар, кўприклар, осма, ғилдираклар, шиналар ва бошқалар.
Йўл меъёрлари билан автомобилнинг умумий оғирлиги чекланганида, юк
кўтариш қобилияти ўз вазнига боғлиқ: у қанча кичик бўлса, юк кўтариш
қобилияти шунча катта бўлади.
Автотранспорт воситасининг юк кўтариш қобилиятининг унумдорликка
таъсири (1.9-расм [18]) шуни кўрсатадики, унумдорлик автомобилнинг юк
кўтариш қобилияти ортиши билан ошади ва юк билан юрган масофаси ошган
сайин камайиб боради.
Бироқ, транспорт воситаларининг юк кўтариш қобилияти ортиши билан
транспортнинг абсалют металл сиғими, ёнилғи сарфи (чунки двигател қуввати
ошади) кўпаяди, йўл қопламасига юклама ортади [118] ва бошқалар. Бироқ,
ўзиоғдаргичлар ва умумий мақсадлар учун мўлжалланган юк автомобиллари
учун юк ташиш таннархининг белгиланган боғлиқлиги (1.10, 1.11-расм) шуни
кўрсатадики, автомобилнинг юк кўтариш қобилиятини ошиши билан таннарх
пасаяди [18, 64].
1.9-расм.
Автомобилнинг ишлаш унум-
дорлигини унинг юк кўтариш қобилиятига
боғлиқлиги: 1-юкли юрган йўли 3 км; 2-юкли
юрган йўли 5 км; 3-юрган йўли 10 км [18].
1.10-расм.
Ташиш
таннархини
автомобил-ўзиоғдаргичларни
юк
кўтариш
қобилиятига
нисбатан
ўзгариши.
Ҳар хил транспорт турларидан фойдаланишни қиёсий иқтисодий
баҳолаш асосида ҳисоб-китоблар ўзиоғдаргичларнинг оқилона юк кўтариш
қобилиятининг юкли босиб ўтган масофага боғлиқлигини аниқлашга имкон
берди (1.12-расм) [64].
Ушбу боғланиш таҳлили шуни кўрсатдики, қисқа елкаларда кам
тоннажли автомобиллардан фойдаланиш янада фойдалироқдир, чунки юклаш
ва
тушириш
шароитлари
соддалашган,
автомобилни
маневрлаши
соддалашади, шунинг учун ёнилғи, юклаш ва тушириш харажатлари камаяди.
Бироқ, ушбу боғланиш очиқ конда автомобилларни эксплуатация қилишни
ташкил қилишда муайян иш шароитлари учун олинган. Унинг узоқ масофали
юк автомобилларининг ишлашини таҳлил қилиш учун фойдаланиш мумкин
эмас.
1.11-расм.
Ташиш
таннархини
умумфодаланиладиган автомобилларни юк
кўтариш қобилиятига нисбатан ўзгариши.
1.12-расм.Ташиш
масофасига
нисбатан
автомобил-ўзиоғдаргичларни
оқилона юк кўтариш қобилияти.
Автомобилнинг юк кўтариш қобилиятидан тўлиқ фойдаланиш
қобилияти кузовнинг ички ўлчамлари ва юкнинг ҳажмли массасига боғлиқ.
Бунинг учун ишлаш қобилияти формуласидаги иккинчи параметр-
фойдаланиш коеффициентини
β
ҳисобга олиниши керак. Унинг қиймати
нафақат кузовнинг ҳажмига, балки баъзи ҳолларда унинг тузилишининг
бошқа хусусиятларига ҳам боғлиқ бўлиши мумкин. Юк автомобилсининг
ишлаш қобилиятини юк кўтариш қобилиятидан фойдаланиш коeффициентига
боғлиқлиги 1.13-расмда келтирилган.
Ушбу расмдан кўриниб турибдики, юк кўтариш қобилияти юк кўтариш
қобилиятидан фойдаланиш коеффициентига мутаносиб равишда боғлиқдир,
шунинг учун (1.2) ифодадаги бошқа параметрлар бу омилга таъсир қилмайди.
Маълум ҳажмли массали юкларни ташишда автомобилнинг юк кўтариш
қобилияти маълум бўлган ундан фойдаланиш коeффициенти билан
биргаликда автомобил сиғимлилиги деб аталувчи эксплуатацион сифатни
характерлайди.
1.13-расм. Автомобилнинг иш унумдорлигини юк кўтариш қобилиятидан
фойдаланиш коeффициентига боғлиқлиги
Техник тезлиrнинг
Do'stlaringiz bilan baham: |
