4-боб. Юк автомобилларининг эксплуатацион самарадорлигини тадқиқот
қилиш
Юк автомобилларининг эксплуатацион самарадорлигини ўрганиш 3-
бобда баён этилган методика бўйича олиб борилди. Уч йиллик тадқиқотлар
давомида саккизта малакатимbз ва хорижий замонавий русумдаги
автомобиллар учун олдин ўрнатилмаган эҳтиёт қисмлар ва материаллар учун
ўртача солиштирма харажатлар
S
3ЧваM
(сўм/км) ўрнатилди. Автомобил-
тягачлар учун харажатларнинг
S
автомобилларининг эксплуатацион
самарадорлигига таъсири характери аниқланди. эксплуатацион самарадорлик
кўрсаткичлари сифатида
∆УУТЗ
(сўм / ткм) ва
Э
Г
ВПС
(сўм) қийматлари
олинган.
4.1. Эҳтиёт қисмлар ва материалларга харажатлар миқдорини аниқлаш
S
3ЧваM
қиймати ҳар бир синовдаги автомбил учун 10 минг км қадам
билан аниқланди. Ҳар бир ёш гуруҳида (3.5-бандга қаранг) камида тўртта
автомобил тадқиқот қилинди. Экспериментал маълумотлар «STATISTICA 6»
дастурий таъминот тўпламидан фойдаланган ҳолда корреляцион-регрессион
таҳлил методикаси [24, 25, 68] ёрдамида ишлов берилди. Корреляция -
регрессион таҳлилни ҳисоблаш натижаларига кўра,
y = а + b • х
шаклидаги иш
вақтининг кўпайиши билан автомобиллар учун эҳтиёт қисмлар ва материаллар
таннархининг боғлиқлигининг чизиқли моделидан фойдаланилган. Ушбу
моделда аргумент
х
- автомобилларнинг ишлаш вақти, км;
y
функцияси -
S
3ЧваM
таъмирлашда ишлатиладиган эҳтиёт қисмлар ва материалларнинг бирлик
қиймати (сўм / км).
Хорижда ишлаб чиқарган автомобиллар учун ҳисоблаш натижалари. 3.1-
жадвалда, шунингдек КАМАЗ 54115 автомобили учун 4.1-4.24-расмларда
келтирилган.
КАМАЗ 54115 русумли автомобиллар учун энг катта моддий харажатлар
двигателга, ёнилғи-мойлаш материалларига, шунингдек юриш қисмига
эканлиги аниқланди. Шу сабабли, ушбу КАМАЗ русумли автомобилини
бошқасига алмаштиришда шунга ўхшаш харажатларнинг солиштирма
харажатлари миқдори кам бўлган моделларни танлаш керак (4.1-расмга
қаранг).
КАМАЗ 54115 русумли автомобилнинг эҳтиёт қисмлари ва материаллари (4.1-
расмга қаранг) асосий сарфи двигателга тўғри келади (22,1%), бу автомобилни
энг мураккаб агрегати ҳисобланади ва бундан келиб чиқиб ишончлиги ҳам энг
паст ҳисобланади. Унга хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш юқори малакали
ишчилар ва мураккаб диагностик операцияларни талаб қилади. Двигателнинг
ҳолати автомобилнинг унумдорлиги ва тежамкорлигига, шунинг учун уни
умуман ишлатиш самарадорлигига таъсир қилади. Эксплуатациянинг барча
босқичларида двигателнинг техник ҳолатини назорат қилишни кучайтириш
автомобилнинг самарадорлигини сезиларли даражада оширади. Масалан,
ёнилғининг нархи двигателнинг техник ҳолати билан бевосита боғлиқ
бўлганлиги сабабли, уни такомиллаштириш билан бирга "ёнилғи-мойлаш
материаллари" (17,8%) нархи ҳам пасаяди.
4.1-расм. КАМАЗ54115 автомобили бўйича материаллар сарфини ўртача миқдорини
тақсимланиши: 1-электр жиҳозлари; 2-юриш қисми; 3-двигател; 4-трансмиссия; 5-
автомобил шиналари; 6-ёнилғи-мойлаш материаллари; 7-бошқалар.
Аниқланишича, КАМАЗ 54115 русумли автомобил учун эҳтиёт қисмлар
ва материаллар учун солиштирма харажатларни ўртача қиймати босиб ўтган
йўлни ва эксплуатация ёши кўпайиши билан 2,14 сўм/км га (3 ёшгача бўлган
автомобиллар учун) 2,29 сўм/км га ошади (6 ёшдан ўтган автомобиллар учун.
Хорижда ишлаб чиқарилган 3 ёшгача бўлган автомобилларда эҳтиёт
қисмлар ва материаллар учун солиштирма ўртача харажат 2 -4,5 марта кам (4.1
жадвалга қаранг). Эксплуатация вақтининг ошиши билан автомобилларга
эҳтиёт қисмлар ва материалларга харажатлари ошади, аммо 1,8-2,5 баравар
пастлигича қолади.
Турли ёш гуруҳларидаги Mercedes-Benz Actros 1841L, ВОЛЬВО FE
D7E240, Скания Р340, MAN TGA 280 D08 русумли автомобиллар учун босиб
ўтган йўлига нисбатан эҳтиёт қисмлар ва материаллар сарфининг ўзгариши
4.2-4.25-расмларда (1-илова)
кўрсатилган. Шунингдек, ушбу расмларда
эҳтиёт қисмлар ва материалларнинг бирлик харажатларини тақсимлаш
регрессион боғлиқлик параметрлари ва гистограммаларини кўрсатади.
Хорижда ишлаб чиқарилган автомобиллар учун эҳтиёт қисмлар ва
материаллар харажатлари натижаларини таҳлил қилишда (4.1-жадвалга
қаранг) қуйидагиларни эътиборга олиш лозим. Босиб ўтган йўли ва
эксплуатация муддати 3 йилдан 6 йилгача ошиши билан солиштирма
харажатларининг қиймати ўртача 1,5-2 баравар ошади, бунда катта жадаллик
билан Mercedes-Benz Actros 1841L русумли автомобиллар учун 0,47 дан 1,02
сўм/км гача, ВОЛЬВО FE D7E240 автомобилларига қараганда - 1,07 дан 1,45
сўм/км гача. Шубҳасиз, эҳтиёт қисмлар ва материалларнинг бошланғич
ҳаражатлари автомобилларнинг эҳтиёт қисмлари ва тармоқларининг камроқ
жадаллик билан ейилишини таъминлайди. Шуни ҳам таъкидлаш керакки, 3
ёшдан 6 ёшгача бўлган хорижий автомобилларнинг ўртача солиштирма
харажатлари худди шу ёшдаги КАМАЗ 54115 автомобилларига нисбатан 1,8-
2,5 баравар кам.
4.1-жадвал
Эҳтиёт қисмлар ва материаллар учун солиштирма харажатларининг қиймати
Автомобил модели
Эҳтиёт қисмлар ва материаллар учун солиштирма
харажатларининг ўртача қиймати, сўм/км
Автомобиллар ёши
3 ёшгача
3-6 ёш
6 ёшдан катта
Mercedes-Benz Actros 1841L
0,47
1,02
и/д
MAN TGA 280 D08
0,51
1,13
и/д
Skaniya P340
0,69
1,01
и/д
VOLVO FE D7E240
1,07
1,45
1,57
КАМАЗ 6520
2,23
2,68
2,93
КАМАЗ 54115
2,14
2,31
2,23
КАМАЗ 43115,43114, 43118
2,40
2,56
2,68
Do'stlaringiz bilan baham: |