Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик-қурилиш институти

Наманган автосавдо”, “Чуст-
автотеххизмат Н”, “Наманган автотех trade-in “Авторитет””, “Наманган 
Лада”, “ISUZU СENTR”, “КАМАЗ СENTR”, “МАN СENTR” МЧЖ 
АСХК 
сервис марказларининг маълумотлари асосида олинган. 
Автомобилга 
i-
намунадаги материалнинг ўртача йиллик сарфи 
Q
CM
, л 
ёки кг [26, 72] ишдаги методика бўйича аниқланди. Автомобилларда 
ишлатиладиган шиналар нархи 
C
Ш
, минг сўм автотранспорт корхоналарининг 
уч йиллик фаолияти давомида автошиналарни товар белгиси бўйича сотиб 
олиш қийматини таҳлил қилиш орқали аниқланади. 
Автомобилларга йиллик шина сарфи 
Q
Ш
[19, 20] ишлардаги методика 
бўйича аниқланади. Ҳар бир автомобилда уч тадқиқот йилида шиналар учун 

---

ишлатилган маркалар ва моделлар "Ҳисобот даврида корхоналарда автомобил 
шиналарини сарфи ҳақида МТТ хизматларининг ҳисоботлари" га мувофиқ 
аниқланди.
Ўрганилаётган автомобиллар моделлари учун эҳтиёт қисмлар ва 
материалларнинг нархи уч эксплуатация даврида уч ёш гуруҳлари бўйича 
агрегатлар, тармоқлар ва эҳтиёт қисмларни амалда алмаштириш тўғрисидаги 
маълумотларни статистик қайта ишлаш йўли билан аниқланди. Эҳтиёт 
қисмларнинг ҳақиқий сарфи автомобилнинг қуйидаги агрегатлари ва 
тизимлари бўйича аниқланди: электр жиҳозлари (шу жумладан АКБ); юриш 
қисми; двигател; трансмиссия; бошқалар. Бунинг учун таъмирлашга 
юборилган автомобилларнинг таъмирлаш варақаларини таҳлил қилдик 
(масалан, 5-иловага қаранг). 
Ҳар бир ишлатилган эҳтиёт қисмнинг нархи (детал, тармоқ, асбоб, йиғма 
агрегат), сўмда таъминот ташкилотлари учун корхоналарнинг талабига биноан 
уларнинг уч йиллик ишлаш қийматини таҳлил қилиш орқали аниқланади (6-
иловага қаранг). Эҳтиёт қисмлар ва материалларнинг мутлақ қиймати 
аниқланди. Маълумотлар Microsoft Office Excel 2007 дастурининг 
жадвалларига киритилган (7-иловага қаранг). 
Автомобил журналларидан фойдаланиб, ҳар бирининг йиллик юришини ва 
захира буюмлар учун ҳисобланган бирлик нархини аниқладик. Натижалар 
Мicrosoft Оficе Eхsеl 2007-
даги жадвалларга киритилди. 
Транспорт шароитлари (юкнинг тури, босиб ўтган йўлдан фойдаланиш 
коeффициенти 
β
, юк кўтариш қобилиятидан статик фойдаланиш 
коeффициенти 
γ
с
 
ва юкли юрган йўли узунлиги 
l
ег
) [18] ишдаги тавсияларга 
биноан тадқиқот қилинаётган автотранспорт корхоналарининг диспетчерлик 
хизматларининг ҳужжатларига бўйича автомобилларни уч йил эксплуатацияси 
давомида бажарган транспорт ишларини таҳлил қилиш орқали аниқланади. 
Йўналишлар бўйича ҳужжатлар йўқ бўлганда, диспетчерлик хизмати 
мутахассисларидан сўровнома ўтказиш билан аниқланади. 

---

Тадқиқот қуйидаги схема бўйича олиб борилди. Ўрганилаётган 
корхоналарда тадқиқот учун мос келадиган автомобилларни танлаб олдик ва 
уларни эксплуатация муддати, эксплуатация шароитлари ва бажарилган 
транспорт ишларининг хусусиятларига кўра гуруҳларга ажратдик. Уларнинг 
техник хусусиятлари ва автомобилларда ишлатиладиган шиналар маркалари 
аниқланди. Йиллик ёнилғи сарфининг 
Q
H
, л мутлақ қийматлари; мойлаш ва 
эксплуатацион материаллари 
Q
CМ
, л ёки кг; автомобиллар шиналари 
Q
Ш
, дона 
аниқланди. 
Ушбу материалларнинг нархини ўрнатдик ва харажатларни ҳисобладик 
S
i
(сўмларда): ёнилғига 
S
Т
, мойлаш материаллари ва бошқа эксплуатацион 
материалларга 
S
CМ
, шиналарни ейилишини тиклаш ва таъмирлашга 
S
Ш
. 
Статистик маълумотлар асосида уч йил давомида олиб борилган 
тадқиқотларда эҳтиёт қисмларнинг ўртача харажатларини 
S
3ЧиМ
(сўм/км) 
аниқладик. Ҳар бир автомобил учун йиллик босиб ўтган масофани белгилаб, 
эҳтиёт қисмлар ва материалларнинг йиллик нархини 
З
3ЧиМ
(рубл) ҳисоблаб 
чиқдик. Автомобилларни эксплуатацион самарадорлигига харажатлар 
миқдорини 
S
i
таъсирини тадқиқот қилишда 2.34-2.36-боғланишлардан 
фойдаландик, Эксплуатацион самарадорлик кўрсаткичлари сифатида 
солиштирма самарани 
∆УУТЗ
(сўм./ткм) ва мутлақ самарани (
реал
ВПС
Э
, (сўм) 
қийматлари қабул қилинган. 
Кўрсатилган агрегатлар ва тизимларнинг гуруҳлари учун ўрганилаётган 
автомобил моделлари учун солиштирма харажатларининг ўртача қийматини 
ҳисоблаб чиқдик. Бунинг учун STATISTICA 6 дастурида харажатларнинг 
тақсимланишининг гистограммалари тузилган ва йўлнинг техник тоифаси 
олинган ва ўрганилаётган автомобил ҳайдовчиларини сўровномаси асосида 
ҳаракатланиш шароити аниқланган. Сўровнома анкетаси иловада келтирилган.