Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик-қурилиш институти

ВТ
– ўртача техник тезлик, 
км/с; 
Д
-динамик омил; 
АБС, ПБУ
– антиблоклаш тизимини ва сирпанишга 
қарши қурилмани мавжудлиги; 
Q
-ёнилғи сарфи, 
л/100км
; 
К
ЭФ
-самарадорлик 
коеффициенти; 
Н
о
-бузилишгача ишлаши, 
км
; 
Т
тр
-ЖТ ни солиштирма меҳнат 
сиғими, 
и.-с./1000 км
; 
П
ТО
-
2
-2-ТХК даврийлиги, 
минг км
; 
L
-ресурс, 
км
. 
Кўплаб кўрсаткичлар билан радар майдонини қуриш ва ҳисоблаш катта 
меҳнат талаб қиладиган жараён бўлганда, бундан соддароқ профил методи 
қўлланилади. Профил тўртбурчакли майдонда транспорт воситаларини 
баҳолаш учун танланган мезонларнинг график тасвиридир (2.23-расм) [99] 
Профил методи бўйича буюм сифати коеффициенти олинган 
профилнинг ва баҳоловчи тўртбурчак майдоннинг нисбати сифатида 
аниқланади: 

---

Бу ерда 
х
1
,х
2
…х
н
-
профил чўққиси координаталари; i-баҳолаш майдони 
кенглиги. 
3-расм. Умумий мақсадлар учун мўлжалланган КАМАЗ-53212 юк автомобилини 
сифат радари. 
Бироқ, ушбу комплекс мезонлар ташиш самарадорлиги коеффициенти 
каби бир хил камчиликларга эга. Хусусан, улар харидорларнинг юкларни 
ташишга бўлган эҳтиёжларини миқдорий равишда қондириш тўғрисида 
хулосалар чиқаришга имкон бермайдилар ва автомобилларнинг ишлаш 
самарадорлигини пул кўринишида баҳолашга имкон бермайди. 
Ушбу камчиликлар транспорт воситаларини техник-иқтисодий баҳолаш 
методларида ҳал қилинади [1, 5, 17, 35, 36, 93-101]. Масалан, [35, 36] 
ишларида автотранспорт воситаларини баҳолаш ва танлашда қуйидаги 
мезондан-халқ хўжалигини иқтисодий самарасининг миқдоридан фойдаланиш 
таклиф этилади, бу таққосланадиган йиллик харажатлар ўртасидаги фарқ 
сифатида аниқланади: 
бу ерда 
C
1
,C
2
- 1-ва 2-вариант бўйича жорий йиллик ишлаб чиқариш 
издержкаси, 
сўм
; 
К
1
,К
2
-вариантлар бўйича cапитал қўйиш, 
сўм
; 
Э
Н
-вариантлар 
бўйича жорий йиллик ишлаб чиқариш издержкаларига келтирилган cапитал 
қўйишлар коеффициенти; 
К
-капитал қўйишлар фарқи. 
Юқоридаги келтирилган боғлиқлик (1.10) асосида транспорт 
воситаларини баҳолаш ва танлаш учун ишлатилиши мумкин бўлган бир қатор 
мезонлар аниқланди: қўшимча капитал қўйилмаларнинг қиёсий иқтисодий 

---

самарадорлиги коеффициенти 
Эп
, маҳсулот (иш) таннархини 
Тр
камайтириш 
ҳисобига қўшимча капитал қўйилмаларнинг ўзини қоплаш муддати, хўжалик 
ҳисоби коеффициенти 
Эх
, халқ хўжалигини иқтисодий самараси ва эркин 
хўжалик самараси бир қатор бошқа кўрсаткичлар. 
Автотранспорт воситасини баҳолаш ва танлашда муаллиф томонидан 
берилган мезонлар ва уларга асосланган баҳолаш методларининг муҳим 
хусусияти шундаки, асосий эътибор "иқтисодий, ижтимоий ва экологик 
омилларни ҳар томонлама баҳолаш ва муқобил вариантлардан энг самарали 
eчимни танлашда уларнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олиш"дир. Бу 
автомобил транспорти ишининг ижтимоий-иқтисодий самарадорлигини 
ошириш учун зарур шарт-шароитдир. Умуман олганда, муаллиф томонидан 
таклиф қилинаётган автотранспорт воситаларини танлаб олишда баҳолашнинг 
методкаси қуйидаги босқичлардан иборат: қиёсий иқтисодий самарадорлик 
кўрсаткичларини таққослаш базасини танлаш нисбий миқдор сифатида 
аниқланади, шунинг учун уларнинг мутлақ қиймати бошқа техник 
вариантларнинг таққосланишига боғлиқ; қиёсий иқтисодий самарадорлик 
аниқланадиган мезонларни танлаш ва асослаш. Масалан,