|
t
ПР
тўхтаб қолиш вақтининг
автотранспорт воситаларининг эксплуатацион самарадорлигига таъсири.
Юкларни ортиш ва туширишда
t
ПР
кузовни тузилишига кузов полини
юкланиш баландлиги, бортлар конструкцияси ёки кузов-фургон бўлганда
эшиклар ўлчовига, уларни жойлашишига ва тузилишига, ортиш-тушириш
ишларини енгиллаштириш учун ҳар хил механизмларни ва махсус
қурилмаларни борлиги ва уларни самарали ишлашига боғлиқ (оғдаргичлар
қурилмаси, юклагичлар ва бошқалар) [69, 70]. Юк автомобилининг
унумдорлигини ортиш-тушириш вақтига боғлиқлиги 1.16-расмда келтирилган.
1.16-расм. Автомобилнинг юк кўтариш қобилиятини ортиш-тушириш вавқтига
боғлиқлиги [18]
Бу вақт, шунингдек, минимал бурилиш радиуси, габаритли йўлак, орқага
ҳаракатланишда бошқаришни қулайлиги билан ажралиб турадиган
автомобилнинг маневрчанлик қобилиятига боғлиқ. Автомобилнинг юқорида
айтиб ўтилган конструктив хусусиятлари эксплуатацион сифати билан
тавсифланади, бу автомобилнинг фойдалниш қулайлиги деб номланади.
1.17 ва 1.18-расмларда автомобилнинг унумдорлиги ва унинг самарали
ишлатиш билан уни конструкцияси элементларининг таркибий боғлиқлиги
тасвирланган [1].
Шундай қилиб, юк автомобилларининг унумдорлигини (ва ташиш
таннархи) унинг конструктив хусусиятларига боғлиқлигини таҳлил қилиш,
унинг конструктив мукаммаллигини ҳар томонлама баҳолаш учун асосий
техник-эксплуатацион хусусиятларни ажратиб кўрсатишимизга имкон беради.
Техник
тайёргарлик
коеффициенти
α
т
бузилмасдан
ишлаш,
таъмирбоплик ва чидамлилик каби ишончлилик хусусиятларини тавсифлайди.
Бундай ҳолда, автомобилдаги бузилишлар сони қанча кам бўлса, хизмат
кўрсатиш ва таъмирлашнинг меҳнат сиғими шунчалик паст бўлади, МТ гача
автомобилнинг ўртача ресурси кўп бўлади, бошқа тенг шароитларда
а
т
шунча
юқори бўлади. Ишончлилик кўрсаткичларининг
а
т
ва автомобилларнинг
унумдорлигига таъсири қуйидаги мантиқий кетма-кетликка эга:
(∆L
пр
, ∆t
пр
) ∆B
p
α
т
α
в
∆W
1.17-расм. Автомобил конструкцияси элементлари билан унумдорликни таркибий
боғлиқлиги
1.18-расм. Автомобил конструкцияси элементлари билан уни самарали ишлатишни
таркибий боғлиқлиги [1]
бу ерда
∆L
пр
-бузилишга ўртача ишлаш даврини ўзгариши, км;
∆t
пр
-
автомобилнинг ишлаш вақтида туриб қолишлари давомийлигини ўзгариши, с;
∆B
p
-циклда автомобилнинг ишлаш вақтини йўқотиш билан ҳамма турдаги
ТХК ва таъмирлашда солиштирма туриб қолишини ўзгариши, кун/1000км;
α
в
-
автомобилларни
ишга
чиқиш
коeффициенти;
∆W
-автомобилларни
унумдорлигини ўзгариши.
Автомобилларни ҳақиқий ишончлилик кўрсаткичлари билан
α
т
боғланганлиги аниқланди, яъни тўхтаб қолган ҳолати учун босиб ўтган йўл
L
пр
ва тўхтаб туриш давомийлиги
t
пр
[90, 103].
бу ерда
ω
пр
- автомобилнинг оддий иш вақтини йўқотишига олиб келган
бузуқликлар оқимининг параметри;
t`
пр
- автомобилнинг иш вақтидаги туриб
вақтнинг ўртача давомийлиги, с;
В
р
-циклда автомобилнинг техник хизмат
кўрсатиш ва таъмирлашни барча турларида иш вақтининг йўқолиши билан
солиштирма туриб қолиши, кун/1000 км;
l
сс
- автомобилларининг ишлаш
шароитлари ва эксплуатация жадаллигини тавсифловчи ўртача кунлик босиб
ўтган масофаси, км.
Автомобилнинг иш вақтидаги ўртача ишламай қолиш давомийлиги
t`
пр
(бузуқлик ёки носозлик бартараф этилганда) технология ва ишлаб чиқаришни
ташкил этиш даражасини, шунингдек, автомобил ва унинг агрегатларининг
техник хизмат кўрсатишга ва таъмирлашга мослашишини тавсифлайди, яъни
эксплуатацион технологиклигини. Техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлашда
туриб қолиш давомийлигини
α
т
қийматига боғлиқлиги 1.19-расмда
келтирилган [90].
Бузилишлар
орасидаги
ўртача
ишлаш
вақти
автомобилнинг
ишончлилиги, эксплуатация шароитлари, шунингдек, хизмат кўрсатиш ва
таъмирлаш сифатига боғлиқ.
Шундай қилиб, ўтказилган таҳлил автомобилларнинг техник-
эксплуатацион хусусиятларининг эксплуатация самарадорлигининг асосий
кўрсаткичларига (юк автомобилларининг унумдорлиги, ташиш таннархи,
техник тайёрлик коеффициенти) таъсирини аниқлашга имкон берди.
Аниқланган ТЭХ лар қуйидаги гуруҳларга таркиблашган:
1) автомобил тури; 2) транспорт воситаларининг ишончлилиги; 3)
эксплуатацион технологиклик; 4) динамиклик; 5) турғунлик; 6)
маневрчанлик; 7) ўтағонлик; 8) ёқилғи тежамкорлиги; 9) ресурс сиғими; 10)
бошқарув қулайлиги; 11) қомфортабеллик.
1.19-расм. Автомобилнинг ТХК ва
таъмирлашда туриб қолишини техник
тайёргарлик коeффициентига таъсири
Ушбу
хусусиятларнинг
кўриб
чиқилган
автомобилларнинг
эксплуатацион самарадорлиги кўрсаткичлари билан тизимли ўзаро боғлиқлиги
1.20-расмда келтирилган, шундан автомобилнинг конструктив хусусиятлари
унинг конструктив хусусиятларига таъсир кўрсатишини кўриш мумкин. Бу
конструкциянинг мумкин бўлган максимал массага эга бўлган муайян турдаги
юкларни ташиш учун мослашиши билан изоҳланади (1.1-формулага қаранг).
Автомобилнинг ишончлилиги унинг ишлаш қобилиятини белгилайди, яъни
ташишни амалга ошириш имкониятини аниқлайди, шундай қилиб
унумдорликка таъсир қилади. Эксплуатацион технологиклик техник хизмат
кўрсатиш ва таъмирлаш ишларини бажариш вақтини ва шу билан бирга
автомобилни ишдан (линиядан) олиш вақтини аниқлайди, бу унинг
унумдорлигига таъсир қилади. Автомобилнинг динамиклиги, турғунлиги,
маневрчанлиги, енгил бошқарилиши ва комфортабеллиги автомобилнинг
унмдорлиги боғлиқ бўлган ортиш-тушириш вақтини ва ўртача техник
тезликни аниқлайди.
Юк ташиш таннархи маълум бир бирликларда бажарилган транспорт
ишлари ҳажмига (сўм / ткм) ўлчанадиганлиги сабабли, автомобилнинг тури ва
ишончлилиги ташиш нархига бевосита таъсир қилади. Муайян километрда
унумдорлик қанчалик юқори бўлса, ташиш таннархи шунча паст бўлади.
Эксплуатацион технологиклик транспорт воситаларини ишлаш қобилиятини
ушлаб туриш меҳнат сиғимини аниқлайди, шунинг учун таъмирлаш
ходимларининг иш ҳақи учун харажатларни белгилайди, бу эса ўз навбатида
ташиш таннархига таъсир қилади. Ёнилғи тежамкорлиги ва ресурс сиғими
ёнилғига, мойлаш материалларига ва автомобил шиналарининг ейилишини
тиклашга ва таъмирлашга бошқа эксплуатацион материалларга, эҳтиёт
қисмлар ва материалларга сарфланадиган пул миқдорини аниқлайди. Ушбу
харажатлар ташиш таннархининг моддалари бўлиб, унинг миқдорига
бевосита таъсир қилади.
1.20-расм. ТЭХ ларни эксплутация самарадорлиги кўрсаткичлари билан тизимли
боғланиши
Автомобил тури ТХК даврийлиги ва унинг меҳнат ҳажмини белгилайди,
бундан келиб чиқиб ттуриб қолишлар миқдори ва техник тайёрлик
коеффициентига
таъсир
қилади.
Ишончлилик
ва
эксплуатацион
технологиклик бузилишлар сони ва ишлаш қобилиятини тиклаш
давомийлигини белгилайди, бу шунингдек, автомобилни ишдан (линиядан)
олиш вақтига ва шунга мос равишда техник тайёрлик коеффициентига таъсир
қилади.
Динамиклик автомобилнинг ҳаракатланиш тартиботига таъсир қилади,
унга талабни кучайтириш билан техник хизмат кўрсатиш даврийлиги ва
бузилишга ишлаш вақти камаяди ва шу билан бирга техник тайёргарлик
коеффициенти ҳам пасаяди. Ресурс сиғимини кўпайиши билан эҳтиёт
қисмларни сарфи ва уларга хизмат кўрсатиш ва таъмирлашнинг меҳнат ҳажми
ошади. Бунда эҳтиёт қисмлар ва материалларни кутиш вақти ошади, бу эса
хизмат кўрсатиш ва таъмирлашда туриб қолишларни кўпайишига олиб келади
ва техник тайёрлик коеффициентини пасайтиради.
Ўрнатилган барча ТЭХ лар транспорт воситаларининг эксплуатацион
самарадорлигини баҳолаш учун зарурдир.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
