O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi j. Kulmuxamedov, Sh. Erbekov, K. Ibragimov, S. Raximberdiyev, D. Musayev

aralash g‘ildiraklar -
bular, ayni paytda, yetakchi va yetak-
lanuvchi g‘ildiraklar vazifasini bajaradi; 
•
tutib turuvchi g‘ildiraklar -
bular avtomobil kuzovi (rama- 
si)ning orqa qismi uchun dumalovchi tayanch hosil qiladi va 
itarish kuchini g‘ildiraklarning dumalashiga aylantiradi. 
To‘g‘inning tuzilishiga va uning gupchakka qanday biriktiri-
lishiga qarab, g‘ildiraklar 
diskli
va 
disksiz
xillarga bo‘linadi. Diskli 
g‘ildiraklar barcha yengil avtomobillar va ko‘pchilik yuk avto-
mobillarida qo‘llaniladi. Disksiz g‘ildiraklar yuk ko‘taruvchanligi 
yuqori bo‘lgan avtomobillar va avtobuslarda qo‘llaniladi. 
O‘tuvchanligi yuqori avtomobillarda to‘g‘ini ajraladigan 
diskli g‘ildiraklar ishlatiladi. Yuk ko‘taruvchanligi 1,5 t.gacha 
bo‘lgan aksariyat yengil va yuk avtomobillarining g‘ildiraklari 
ajralmaydigan ikki qism - to‘g‘in va diskni payvandlab tayyor-
langan bo‘ladi (2.22-rasm). Disklar yaxlit, o‘yiqli va qovurg‘ali 
qilib tayyorlanadi. O‘yiqlar tormoz mexanizmini sovitib turish 
va diskni yengillashtirish uchun qilinadi. 

---

46 
2.22-rasm. Yengil avtomobil g‘ildira-
gining tuzilishi: 
a-assimetrik to‘g‘inli g‘ildirak; 
b-kamerasiz shinalar uchun o‘tkazish 
tokchalari shakli; d-to‘g‘inning sim-
metrik shakli; 1-to‘g‘in; 2-disk;
5-bikirlik qovurg‘asi; 4-diskning chekka 
qismi; 5-bezak
halqani mahkamlash 
uchun chiqiq. 
To‘g‘in quyidagilardan tashkil topgan: 
•
hoshiya iho‘rliq).
ya’ni shinalarning bortlari tiraladigan yon
tirak, shu hoshiyalar orasidagi masofa to‘g‘in enini tashkil qi-
ladi; 
•
tokchalar,
ya’ni shina bortlari yotqiziladigan joylar, aylanma 
yo‘nalishda kuchlarni uzatish uchun 5° yoki 15° qiya qilib yasaladi; 
•
ariqchalar,
shinani kiydirishni osonlashtirish uchun zarur. 
Tormoz mexanizmini joylashtirish qulay bo‘lganligi uchun 
siljigan ariqchali to‘g‘in keng tarqalgan. Agar ariqcha chuqur 
bo‘lsa, to‘g‘in eni va diametri qiya xoch (krest) orqali, to‘g‘in 
tekis bo‘lsa, tire orqali belgilanadi. 
Kamerasiz shinali g‘ildiraklarning bikirligi
yuqori va zichli-
gi (havo chiqarib yubormasligi) ishonchli bo‘lishi lozim. Kame-
rasiz radial shinalarda havo tezda chiqib ketishiga yo‘l qo‘y-
maslik uchun xavfsiz konturlar qo‘llaniladi. Lekin bunda shinani 
to‘g‘indan chiqarib olish ancha qiyinlashadi. 
Yuk avtomobillari va avtobuslarning g‘ildiraklari to‘g‘ini 
qismlarga ajraladigan, diskli (2.23-rasm) va disksiz (2.24-rasm) 
qilib yasaladi. G‘ildirak diski yo‘ldan o‘tadigan vertikal (tik), 
yonlama va bo‘ylama kuchlarni qabul qilishi va mahkamlash de-

---

47 
tallari orqali ularni g‘ildirak gupchagiga uzatishi lozim. To‘g‘in-
ning konussimon tokchalari qiyaligi quyidagicha: 
50° - umumiy vazifani bajaradigan shinalar uchun; 
10° - arkali shinalar va pnevmo g‘ildiraklar uchun; 
15°- kamerasiz shinalarga mo‘ljallangan chuqur to‘g‘inlar uchun. 
Gupchaklar 5-6 ta kegay (spitsa)ga ega bo‘ladi, ular po‘lat 
yoki pishiq cho‘yandan quyiladi. 
2.23-rasm. 
Yuk 
avtomobillarining 
diskli g‘ildiraklari: 
1-to‘g‘in asosi; 2-qirqma qulf halqasi; 
3-noqirqma bort halqasi;4-disk; 
5-qirqma bort halqasi. 
a)-ikki komponentli to‘g‘in; 
b)-uch komponentli to‘g‘in. 
2.24-rasm. Yuk avto-
mobillarining disksiz 
g‘ildiraklari: 
a va b-aylana bo‘yicha 
ajraladigan; d-ko‘ndalang 
tekislikda ajraladigan;
e va f-chuqur to‘g‘inli 
noqirqma va kamerasiz 
shinalar uchun cheti past; 
1-to‘g‘in; 2-qisma;
3-gupchak; 4-tirak halqa; 
5-tirqish.

---

48 
«Tripleks» turidagi disksiz to‘g‘in