Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

230

---

Gluiamin
l'+'NH,
Glutamat
|~>NH5
a-K.etoglutaraî'*"
a)
Buyrak kanatchalarinins
hujavrasi
N H ."
•N H
C O „ H,Q.
ÀTF
y
H
Na
Lyunien kanalchasi
(glom crulyar filtrat)
>NH,
►Na­
bi
7.13-rasm. Buyraklarda ammiakning hosii boHishi (a) va
skskretsiyasi (b)
Buyraklarda sutkada 0,5 g ammoniy tuzlari hosi! b o ia d i va 
chiqariladi.
Ammiakni zararsizlantirishning yana bir reaksiyasi bo‘lib, 
asparaginsintetaza ta’sirida asparagin sintezi hisoblanadi. Bu 
fermentning 2 izoshakli mavjud — glutamin va ammiakka bog’liq, 
ular amid g ‘ruhining turli donorlaridan foydalanadilar. Birinchisi 
hayvon 
hujayralarida 
faoliyat 
ko‘rsatadi, 
ikkinchisi 
asosan 
bakteriya hujayralarida, lekin hayvonlarda ham boHadi. Lekin 
ammiakni zararsizlantirishning bunday y o ‘li inson hujayralarida 
kam foydalaniladi va u glutaminga nisbatan ko‘proq energiya (ikki 
makroergik bog» energiyasi) talab etadi.
7.11. Siydikchil hiosintezi
Ammiakning asosiy qismi jigarda siydikchil sintez qilish y o ii 
bilan zararsizlantiriladi. Organizmdan chiqarilayotgan azotning 90% 
ini siydikchil azoti tashkil etadi. Siydikchil sintezi siklik jarayon 
bo‘lib, u 1932-yilda G. Krebs va K. Genzelyayt tomonidan kashf 
etilgan. Shuning uchun uni Krebsning siydikchil hosil qilish omitin 
sikli deb ataladi.
Jarayonning 1-reaksiyasida ammiak uglerod dioksidi bilan bogda- 
nib karbamoilfosfat hosil qiladi, bunda 2 molekula ATF sarflanadi. 
Reaksiya gepatotsit mitoxondriyalarida karbamoiltosfatsintetaza I 
ter- menti ta’sirida kechadi:
So‘ngra karbamoilfosfat omitin sikliga qo‘shiladi va siydikchil 
sintezida foydalaniladi. Omitin-karbamoiltransferaza fermenti ta’si­
rida karbamoilfosfatning karbamoil g ‘ruhi a-aminokislota bo‘lmish
2 31

---

— omitinga o ‘tkaziladi va boshqa a-aminokislota — sitrullin hosil 
bo‘- ladi: