Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

d 
Pepsinogen • H* --------
k
 
► Pepsin
T 
i
I 
I
\ _______
y
7.2-rasm. Pepsinogenning pepsinga autokatalitik aylanishi
Shunday qilib, xlorid kislota ishtirokida hosil bo‘lgan oz 
miqdordagi pepsin, m e’da shirasi ajralib chiqqandan keyin ko‘p 
o ‘tmay pepsinogen qolgan qismining tezgina pepsinga aylanishiga 
olib keladi.
Pepsin peptid zanjirining uchlaridan olisdagi peptid bogMarini 
gidrolizlaydi, bunday peptidgidrolazalar 
endopeptidazalar 
deb 
ataladi. Shuning uchun pepsin ta’siri natijasida m e’dadagi oqsillar 
polipeptidlargacha parchalanadi. Pepsin pH 1-2,5 bo‘lganda yuqori 
faollik ko‘rsatadi. Pepsin aromatik aminokislotalar karboksil g ‘ruhi 
ishtirok etgan peptid bogTarini, ala-ala. ala-ser bogTarni uzadi. U 
deyarli barcha tabiiy oqsillarini parchalaydi. Alifatik va dikarbon 
aminokislotalardan hosil bo‘lgan peptid bog’larga sekin ta sir etadi. 
Ayrim keratinlar, protaminlar, gistonlar. mukoproteinlar bundan 
mustasnodir. Pepsin o ‘zining gidrolitik ta’sirini denaturatsiyaga 
uchragan oqsillarda ko‘rsatadi.
Gastriksin molekulyar massasi bo‘yicha pepsinga yaqindir 
(31500). Uning pH optimumi taxminan 3,5 ga teng. Gastriksin 
dikarbon aminokislotalardan hosil 
bo‘lgan peptid bog’larga 
ta’sir ko‘rsatadi. M e’da shirasida pepsin/gastriksin nisbati 4:1 ga
188

---

teng. Yara kasalligida uni gastriksin tomonga siljishi kuzatiladi. 
M e’dada bu 2 proteinazalarni birgalikda ta’siri organizmni turli xil 
ovqatlanishga moslashtiradi. Masalan: o ‘simlik va sut mahsulotlari 
bilan ovqatlanishda oshqozon shirasining kislotali muhitini qisman 
neytrallanishiga olib keladi va oqsillami pepsin ta’sirida emas, balki 
gastriksin ta’sirida parchalanishiga olib keladi.
Pepsin va gastriksin ta’sirida oqsillar polipeptidlar (albumozlar 
va peptonlargacha) parchalanadi, oqsillarning asosiy parchalanishi 
esa ingichka ichakda yuz beradi.
Ichakda oqsillarning hazm boMishi. 0 ‘n ikki barmoqli ichakda 
oqsillarga va m e’dadan o ‘tgan turli xil kattalikda polipeptidlarga 
pankreatik va ichak shirasining fermentiari ta’sir qiladi. Xususan, 
oshqozon osti bezining proteolitik fermentiari tripsin, ximotripsin, 
karboksipeptidaza A va B lar ta ’sirida oqsil va polipeptidlardan turli 
xil kattalikdagi peptidlar va erkin aminokislotalar hosil b o iad i.
M e’da osti bezi hujayralarida tripsinogen, ximotripsinogen 
profermentlari, A va B prokarboksipeptidazalari, proelastaza 
sintezlanadi. Tripsinogenning faollanishi ichak hujayralari ishlab 
chiqaradigan enteropeptidaza fermenti ishtirokida o ‘tadi (7.3-rasm).