|
3
Июнь
17
shoirlar.va.notiqlar.shu.maktabdan,.ya‘ni.ritorika.maktabidan.ta‘lim.olganlar”
1
Notiqlar. tomonidan. yaratilgan. matnlar. nasriy. va. poetik. ijod. namunasi. bo‘lib,. Aristotel,.
Demosfen,.Sitseron.kabi.ijodkor.notiqlarning.nomi.jahonga.mashhur.bo‘lgan..
Aristotel.(384-322)-.Arastu.nomi.bilan.O‘rta.Osiyoda.ma‘lum.va.mashhur.bo‘lgan.Aristotel.
eramizdan. avvalgi,. 384-yilda. Makedoniya. yarim. orolidagi. Xalqidek. Stagirda. tug‘ilgan.. Uning.
otasi.Nikomax.Aleksandr.Makedonskiy.bobosi.podsho.Aminti.II.saroyida.shifokorlik.qilgan..17.
yoshida.Afinaga.kelib,.mashhur.olim.Platonga.shogird.bo‘lgan,.347-yili.Proaddan.o‘tib.Asosga.
boradi.. Unga. zo‘ravon,. zolim. Germiy. homiylik. qiladi.. Germiy. vafotidan. so‘ng,. Lesbos. yarim.
orolidagi.Mitilen.shahriga.ko‘chib.o‘tadi..342-yilda.shoh.Filipp.o‘g‘li.makedoniyalik.Aleksandr.
tarbiyasi.uchun.Aristotelni.ma’sul.qilib.belgilaydi..Olim.bu.yerda.falsafa.maktabini.ochadi,.katta.
kutubxona.tashkil.etadi..
Buyuk.olim.“Poetika”.nomli.mashhur.asaridan.so‘ng,.330-yilda.Afinada.“Ritorika”.kitobini.
yozadi..Anaksemen. “Ritorika”. nomli. qo‘llanma,. Lampsak. ham. shu. nomdagi. chiroyli. so‘zlash.
nazariyasi. bo‘yicha. ilmiy. mulohazalardan. iborat. asar. yozgan. edi.. Aristotel. esa. “Ritorika”.
asarini.uch.kitobdan.iborat.qilib.yaratadi..Chiroyli.so‘zlash,.ishontirish.metodlari.haqidagi.fikr-
mulohazalar.birinchi.va.ikkinchi.kitobda.bayon.etilgan.bo‘lsa,.uchinchi.kitobda.nutq.mantiqiga.
katta.e‘tibor.beriladi..
Olimning. fikricha,. notiq. tilidagi. turli. “qorishmalar”. ya‘ni. so‘zlarning. noto‘g‘ri. va. noo‘rin.
talaffuz. qilinishi,. jumlalarning. mantiqan. har. xil. tuzilishi. so‘zlovchining. katta. xatosidir.. Bunda.
har.bir.jumla.asosiy.fikrni.ifoda.etishga.qaratilishi,.ravon.va.tinglovchi.tushunadigan.darajada.
sodda. bo‘lishi. talab. etiladi.. Olim. notiqning. hissiyot. bilan. so‘zlashi,. mulohaza. yuritayotgan.
fikrining. tinglovchi. qalbiga. tez. yetishida. muhim. omil. bo‘lishini. alohida. uqtiradi.. Aristotel.
notiqning. jamoani. o‘ziga. jalb. etishi. uchun. hazil-mutoyiba. so‘zlar. bilan. lirik. chekinish. qilib.
tinglovchilarni.hayajonlantira. bilishi. zarurligini,. agar. turli. ko‘rgazmali. qurollardan. foydalansa,.
badiiy.vositalardan.epitet,.chog‘ishtirish,.metaforalarni.qo‘llasa,.nutqining.ta‘sirchanligi.yanada.
oshishini,.ammo.keltirilgan.misollar.ko‘payib.ketib,.tinglovchini.zeriktirib.qo‘ymasligi.kerakligini.
ham.ta‘kidlaydi..
Aristotel.notiqlik.san‘atini.egallashni.besh.qismga.bo‘lib.o‘rgatadi:
1.. Materialni.kashf.etish.(har.tomonlama.tayyorlash).
2.. .Materialni.joylashtirish.shakli.(rejasi).
3.. Materialni.eslab.qolish.(o‘zlashtirish).
4.. Materialni.so‘z.yordamida.to‘g‘ri.aks.ettirish.
5.. Materialni.to‘g‘ri.talaffuz.etish.
Eramizdan. avvalgi. 384. -. yilda.Afinada. dunyoga. kelgan. buyuk. notiq. Demosfen. o‘z. umrini.
Vatanining. gullab-yashnashiga. bag‘ishlagan. ulug‘. davlat. arbobi. edi.. Otasining. ismi. ham.
Demosfen.bo‘lib,.qurol-yaroq.ustaxonasining.egasi.edi..Bo‘lajak.notiq.5.yoshga.to‘lganida.otasi.
vafot.etadi..Demosfen.va.singlisiga.otasidan.katta.meros.qoladi..Ammo.ular.kichkina.bo‘lganligi.
sababli. meros. va. bolalar. tarbiyasi. tog‘asiga. topshiriladi.. Barcha. boyliklarni. qo‘lga. kiritgan.
tog‘asi. Demosfen. tarbiyasi. bilan. qiziqmaganligi. uchun. u. nimjon. bo‘lib. o‘sadi.. Bo‘lajak. notiq.
voyaga. yetgach. merosni. tog‘asidan. talab. qiladi..Ammo. tog‘asi. unga. me’rosni. to‘liq. qaytarib.
bermaydi..Merosni.tog‘asidan.to‘liq.ololmagan.Demosfen.uni.sud.orqali.undirib.olishga.qaror.
qiladi..Sudda.muvaffaqiyat.qozonish.uchun.Afina.davlati.qonunlarini,.ravon.so‘zlash,.davosining.
to‘g‘riligiga.kishilarni.ishontirish.uchun.notiqlik.san‘tini.o‘rganadi..Zamonasining.meros.ishlari.
bo‘yicha.mashhur.advokati.bo‘lgan.Isey.maktabida.4.yil.ta‘lim.oladi..Eramizdan.oldingi.V.asrda.
yashagan,.Pelopan.urushida.ishtirok.etgan.va.uning.tarixini.yozgan.Afina.tarixchisi.Fukididning,.
faylasuf.Platonning.asarlarini.puxta.o‘rganadi..Fukidid.asarlarini.8.marta.qayta.ko‘chirib.yodlab.
oladi..O‘qishni.tugatgach,.vasiylari.bilan.sudlashadi.va.sud.5.yil.davom.etadi..Dastlab.bo‘lajak.
notiq.muvaffaqiyatsizlikka.uchraydi..Chunki.uning.tovushi.juda.past.bo‘lib,.bir.oz.duduqlanar,.
“r”.harfini.talaffuz.etolmas,.mujmal.gapirar.edi..Avval.boshqalarga.sudda.so‘zlanadigan.nutqning.
matnini.yozib.beradi..So‘ng.o‘z.nutqi.ustida.tinimsiz.ishlaydi..Yelkasini.qimirlatib.turish.odati.
1
. Oripov.Q,.Obidova.M..Ifodali.o‘qish..T,.1991.
78
Do'stlaringiz bilan baham: |
