3
Июнь
17
ХИВАДА МАСЖИДЛАР ВА уЛАРНИНГ АҲАМИЯТИ
Атаджанова Саодат
Хоразм вилояти урганч шаҳар
22-сон мактабнинг тарих фани ўқитувчиси
Аннотация.
Мазкур.мақолада.Хива.шахридаги.масжидлар.ва.уларнинг.ахамияти.кел
-
тириб.ўтилган.бўлиб.қисқа.тарихи.хам.ёритилган.
Калит сўзлар:
масжид,.хонақо,.устун,.туйнук,.нақш
бизга. маълумки. масжидлар. диний-мафкуравий. марказлар. бўлиб. ўз. ичига. масжидлар
-
ни. (жомеъ. масжидларини,. масжидқавм. ёки. мавзе-элот. масжидларини),. зиёратгоҳларни,.
қорихоналарни,.қаландархоналарни.ва.хонақоларни.олади.
Масжидлар. одамларнинг. энг. кўп. ташриф. буюрадиган. жамоат. марказларидан. бири.
ҳисобланади..
Хива
да.XIX.аср.охири-ХХ.аср.бошларида.бошларида.юздан.ортиқ.масжид
-
лар. бўлиб,. шулардан. ўттизтаси. катта. масжидлар. ҳисобланиб,. уларда. жума. номозлари.
ўқилган.. Ийди-рамазон. ваҚурбон. байрамларидаги. номозлар. эса. шаҳар. ташқарисидаги.
махсус.номозгоҳда,.қиш.ойларида.эса.Жума.масжидда.бажарилган.
Хива. Жума. масжиди. Хоразмдаги. энг. катта. жомъе. масжидидир.. у. Ичан. қалъанинг.
ҳандасавий.марказида.жойлашган..Араб.сайёҳлари.Ал-Истархий.ва.Ал-Мақдисийлар.то
-
монларидан. зикр. этилган. жомъе. масжиди. мазкур. Жума. масжиди. бўлиши. мумкин.. Агар.
шундай.бўлса,.у.Х.асрда.бунёд.этилган.бўлиб.чиқади..1788.йилда.масжид.кенгайтирилиб.
қайта. қурилган.. Масжид. баландлиги. 4,5. м.. бўлган. бир. қаватли. биндир.. унинг. ёпмаси
-
ни. 212. та. устун. кўтариб. туради.. улардан. 15. таси. Х-XI. асрларга. оиддир.. устунларнинг.
ўртача. оралиғи. 3,15. метрни. ташкил. этади.. Масжид. ёнида. баландлиги. 42. метр. бўлган.
минора.пишиқ.ғиштдан.қурилган..Масжид.ичи.шипдаги.иккита.туйнуклар.орқали.ёрити
-
лади..Лекин.туйнукка.яқин.устунларгагина.ёруғлик.тушади,.нарироқдаги.устунлар.турган.
ер. эса. ярим. қоронғу. холда. қолади.. устунлар. масжид. конструкциясининг. энг. яхши. без
-
аги.ҳамдир..Ўтган.вақт.давомида.кўпчилик.устунлар.янгиланган,.баъзилари.чириб.ишдан.
чиққан,. баъзилари. эса. ҳозир. музейларда. сиқланмоқда.. кўпчилик. устунларнинг. пастида.
кўзаги. ва. юқорида. ҳавончасимон. устун. боши-каллаги. жойлашган.. устунлар. ўзига. хос.
мутаносибликка. ва. кўринишга. эга.. Ўсимликсимон. нақш. шакллари. ҳошиялар,. катаклар.
ташкил. этиб,. устунинг. кўзагини,. танасини,. умуман. устунни. ўраб. олган.. Ҳар. бир. устун.
нақшлари.турличадир.
. Қадимги. устунларда. жуда. ажойиб. шакллар. ижод. этилган.. Мутахассислар. масжидда.
сақланиб.қолинган.Х-XIV.аср.устунлари.тузилишида.бир.қанча.услуб.намуналари.борли
-
гини.кўрсатишади..Энг.қадимги.X-XI.асрга.оид.устунларда.кўзаги.шапалоқ.баргларга.эга,.
танасининг. юқори. қисми. мунтазам. рахлидир,. ўртасида. эса. гир. айлантириб. ёзувлар. би
-
тилган..Шакллар.чуқур.ўйиб.чиқарилган..XI-XII.асрга.оид.устунларда.нақшлар.нисбатан.
сайёз. ўйилган.. Ҳандасавий. нақшларнинг. оралиқлари. “стиллаштирилган”. наботий. шак
-
ллар.билан.тўлдирилган,.ёзувлари.эса.гулли.куфий.ёзувда.берилган..XIV.аср.устунларида.
эса.нақшлар.кўпроқ.бўлиб,.ёзувлар.хатти.насхийда.берилган..Масжидни.қуришда.ва.уни.
дастлабки.таъмирлашда.қатнашган.усталарнинг.номлари.номаълум..Масжиднинг.дастлаб
-
ки.устунларида.юксак.ёғоч.ўймакорлик.санъати.муҳрланган..Хиванинг.ўймакор.усталари.
асрлар. давомида. ана. шу. беқиёс. устунларнинг. муфассал. тузилишидан,. нақшларидан. ва.
шаклларидан.илҳомланиб.келишган,.ўз.ижодларида.қўллашган.
. Жума. масжидининг. Ичан. калъадаги. композицион. аҳамияти. катта.. у. қалъанинг. қоқ.
марказида. жойлашган.. Меъморий. тузилиши. нуқтаи. назаридан. масжид. шу. ер. иқлим. ша
-
роитига. мослаб. қурилган.. бошқа. шаҳар. масжидларидан. фарқли. ўлароқ. ҳовлисиз. бунёд.
этилган..бу.унинг.ёзда.салқин,.қишда.иссиқ.бўлишини.таъминлаган.
(37 планшет)
..
Хивада.хон.замонида.жаъми.масжидларнинг.сони.тўқсондан.ортиқ.бўлган..А.Абдурасулов.
қатор.архив.ҳужжатлари.ва.ҳозир.ҳаёт.бўлган.қарияларнинг.маълумотлари.асосида.«Хива».
161
Do'stlaringiz bilan baham: |