G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Bosh miya yarimsharlari po‘stlog4i funksiyasini
tekshirish usullari
B osh m iya y a rim sh a rla ri p o 's tlo g 'id e k m u ra k k a b o rg an n in g
funksiyalari quyidagi usullarda tekshiriladi:
1) shartli reflekslar usuli; 2) bosh miya biotoklarini yozib olish usuli;
3) bosh miyada qon aylanishi va moddalar almashinuvini tekshirish usuli;
4) bosh miyani bevosita kuchsiz elektr toki yoki kimyoviy moddalar bilan 
ta ’sirlash usuli.
Bu usullardan tashqari, bosh miyaning turli qismlari jarrohlik yo'li 
bilan (vivisektsiya) olib tashlanib, organizmda kechadigan fiziologik 
o 4zgarishlar kuzatiladi. I.P.Pavlovning fiziologiya sohasidagi ulkan 
xizmati shundan iboratki, u murakkab ruhiy hodisalarni tekshirish uchun
68
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ob’ektiv fiziologik usulni, ya’ni shartli reflekslar usulini yaratdi. Shartli 
reflekslar usulida bosh miyaning funksiyalari sog'lom hay von yoki bolada, 
katta odam da o'rganiladi. Tekshiriluvchi odamga shartli ta ’sirlovchi 
(tovush yoki yorugiik) berilib, so'ng shartsiz ta ’sirlovchi (ovqat yoki 
kuchsiz elektr toki, yoki terisiga og'riq hosil qiluvchi birorta narsa bilan) 
ta ’sir qilinadi. Organizmga shartli ta ’sirlovchi bilan shartsiz ta ’sirlovchi 
bir necha m arta ta ’sir ettirilsa, shu odamning bosh miyasida ikkita markaz 
o'rtasida vaqtinchalik nerv bog'lanishi vujudga keladi.
Bosh miya bio to klarini yozib olish usulida tekshiriluvchi bosh 
miyasiga elektroentsefalograf bilan tutashtirilgan elektrodlar o'rnatiladi. 
Bosh miya biotoklari nihoyatda kuchsiz bo'lib (- 200 mkv gacha) o'rtacha 
40-50 mkv keladigan biotoklar mahsus asboblarda 100 000, b a’zida 10 
mln marta orttirib yozib olinadi. Biotoklarni yozib olishda tekshiriluvchi 
turli tovush, tashqi ta ’sir o'tm aydigan maxsus kameraga yotqiziladi. 
Olingan elektroentsefalogramma maxsus elektron asbob - analizator 
hisoblash mashinalarida analiz qilinadi. Bu usulga elektroentsefalografiya 
usuli deyiladi. Elektr bilan ta ’sir etish usulida bosh miya po'stlog'ining 
turli nuqtalari elektr bilan ta ’sirlanadi. Bu usul juda ko'p natija beradi. 
Kimyoviy t a ’sir etish usulida bosh miya yarim sharlari p o 's tlo g 'i 
funksiyasini o'rganish uchun b a’zi bir kimyoviy moddalardan (jumladan 
strixnin) foydalaniladi.