O'zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirlig1 T. A. Otaqo‘ziyev, E. T. Otaqo‘ziyev bog‘lovchi

darajada kuydirilgan gips) gips b o g ‘lovchilari.
G ipsning tishlashish va qotish vaqtlari xom ashyoning xossasi,
u n i ta y y o r la sh s h a r o iti, sa q la n is h m u d d a ti va sh a r o itig a ,
q o ‘sh ilad ig a n suv m iq d ori (su v b ila n gips nisbati — S /G ) ,
bog 'lovch i m odda va suvning harorati, aralashtirish sharoitlariga
va ular tarkibida biror q o ‘shilm alarning borligiga b o g ‘liq.
Tadqiqotchi R olandning fikricha, gipsda uning eruvchanligini
kuchaytirish yoki sekinlatish im konini beradigan m oddalarning
borligi gidratatsiyaning tezlashishi yoki sekinlashishi uchun sharoit
yaratadi. U n in g ta ’qidlashicha, gidratatsiya tezligi ham erigan
m odda tabiatiga, ham uning eritmadagi konsentratsiyasiga b og‘liq.
G ipsning (yarim gidratning) eruvchanligini kuchaytiruvchi m odda-
lar — tezlatgichlar, eruvchanligini susaytiruvchi m oddalar —
sekinlatgichlar hisoblanadi.
N oorganik va organik birikmalar qo'shilm asining gips eruv-
chanligiga, tishlashish vaqti va qurilish gipsining mustahkamligiga
ta ’sirini o ‘rgangan Riddel ham shunday xulosaga kelgan. M asalan,
N a C I tuzi yarim m olekula suvli gips va ekstrix-gips gidratatsiyasi
tezla tgich i b o ‘lib, angidridga ta ’sir etm aydi. C aC l2 esa yarim
34

---

m olekula suvli gipsga ta’sir qilm aydi, lekin ekstrix-gips va angidrit
gidratatsiyasini sekinlashtiradi. M gC l2 tuzi yarim m olekula suvli
gipsning giclratatsiyasini tezlashtiradi, ekstrix-gips va angidritni
sekinlashtiradi.
Shuni ta ’kidlash kerakki, tishlashishni sekinlatgich va tezlat-
gichlar gips'buyumlarining natijaviy m ustahkam ligiga salbiy ta’sir
ko'rsatadi. Biroq ayrim sirt-faol moddalardan o'rtacha m iqdorda