Termiz davlat universiteti professor A. N. Ro’ziev nomidagi «Geografiya»



Download 2,61 Mb.
Pdf ko'rish
bet66/171
Sana29.12.2021
Hajmi2,61 Mb.
#81360
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   171
Bog'liq
topografiya asoslari va kartografiya

 
 
Karta tugrisida umumiy tushuncha. 
Butun  yer  yuzasi  yoki  uning  ayrim  katta  kismini  kartada  tasvirlashda  errning  sferrikligini 
(egriligini)  e'tiborga  olish  lozim.  Bunda  dastlab  err  yuzasidagi  nuktalar  tik  chiziklar 
yordamida  ellipsoid  yoki  shar  yuzasiga  tushuriladi.  Sungara  err  yuzasining  ellipsoid  yoki 
shar  yuzasiga  tushirilgan  gorizontal  proerktsiyasi  terkislikda  (kogozda)  kichraytirib 
tasvirlanadi. 
Yerning egriligini e'tiborga olib, uning yuzasini kogozda kichraytirib kursatilgan tasviri karta 
deryiladi. 
Yerning  sferrik  yuzasini  kartada  tasvirlashda  ba'zi  bir  xatolar  ruy  berradi.  Bu  xatolar  err 
yuzasidagi bir xil uzunlikdagi chiziklar va bir xil kattalikdagi maydonlarni kartada bir xilda 
kichrayib tushmasligi xamda tasvirlangan burchaklarning yer yuzasidagi shu burchaklarga 
terng bulmasligi natijasida kerlib chikadi. 
Karta tuzishda dastlab merridian va paralerl chiziklari, ya'ni kartografik tur chiziladi. Sungra 


 
60 
bu kartografik tur gerografik ob'erktlar bilan tuldiriladi. 
Kartografik  tur  chizishda  errning  sferrikligi  natijasida  ruy  berradigan  birgina  xatoni,  yo 
burchak, yoki maydon xatosini yukotish mumkin. Shuning uchun xam karta tuzishda shu 
karta maksadiga kura, yo burchaklar uzgarmaydigan, yoki maydonlar uzgarmaydigan, yoki 
bulmasa, maydon xam, burchak xam uzgaradigan kartografik tur chiziladi. 
Xar  bir  kartaning  kartografik  turi  ma'lum  bir  proerktsiyada  chiziladi.  Kartografik  tur 
chizishda kullaniladigan kartografik proerktsiyalar goyat kup va xilma-xildir. 
Biron-bir proerktsiyada kartografik tur chizilganda ba'zi chiziklarida faraz kilingan globus 
masshtabi saklanib koldi. Bu masshtab bosh masshtab deryiladi. Bosh masshtab odatda 
kartada berrilgan buladi. Proerktsiyaning boshka kismlarida masshtab bosh masshtabdan 
katta  yoki  kichik  buladi  va  uni  xususiy  masshtab  derb  yuritiladi.  Dermak,  kartaning 
masshtabi,  uning  turli  joyida  turlicha  buladi.  Karta  tuzishda  ruy  berradigan  xato,  shu 
kartada 
tasvirlanayotgan 
terrritoriyaning 
katta-kichikligiga 
boglikdir; 
kartada 
tasvirlanayotgan  terrritoriya  kancha  katta  bulsa,  xato  shuncha  katta,  terrritoriya  kancha 
kichik bulsa, xato shuncha kam buladi. 
M:  Duner  kartasiga  nisbatan  yarim  sharlar  kartasida  xato  kam  buladi.  Aloxida  dav  lat 
kartasida  esa  xato  yanadi  kamayadi.  Kichik  terrritoriyani  tasvirlovchi  kartalarda  errning 
sferrik yuzasini terkislikka tushirish natijasida ruy berradigan xato juda kam buladi. 
Kartani plandan ajratib turadigan tashki berlgisi unda kartografik turning bulishidir. Karta 
bilan plan urtasidagi asosiy fark kuyidagilardan iborat: 
1)plan-  err  yuzasi  kichik  kismining  terkislikka  tushirilgan  gorizontal  proerktsiyasining 
kogozdagi tasviridir; 
Karta  -  butun  err  yuzasi  yoki  uning  ayrim  katta  kismining  sferrik  yuzaga  tushirilgan 
proerktsiyasining kichraytirilgan tasviridir. 
2)Planda joydagi chiziklarning uzunligi, konturlar maydoni va burchaklar tugri tasvirlanadi, 
ularni kartada tasvirlashda esa ma'lum xato ruy berradi. Boshkacha kilib aytganda, planning 
masshtabi,uning xamma kismida bir xil buladi. Kartada esa masshtab uning turli kismida 
turlicha  buladi.  Butun  err  yuzasini  yoki  uning  katta  kismini  tasvirlovchi  kartada  esa 
masshtab  kartaning  turli  kismlaridagina  emas,  balki  bir  nuktadan  chikadigan  turli 
yunalishlar buyicha xam uzgarib boradi. 

Download 2,61 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   171




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish