Бағдарламасы негізінде оқытуды көздейді. Оқулықтың жазылуында

 
 
 
 
 

---

122 
 
4. Көлем 
Көлем ұғымы және оның өлшем бірлігі литр ұғымымен балалар бірінші 
сыныпта танысады. 4-сыныпта көлем өлшем бірлігінің қарапайым көріністері 
үйреніледі. Сондықтан да көлемді үйренуде бір атаудағы көрсеткіштен 
екінші бас атаудағы көрсеткішке өту, екі түрлі атаудағы көлемінің мөлшерін 
қосу дәне алу сияқты процестер болмайды. 
Көлем және оның өлшем бірлігі литрмен танысу роцесінде төмендегідей 
проблемалы жағдайларды пайдалану мүмкін: 
1.Оқытушының столында су толтырылған екі түрлі ыдыс тұр. Екеуіне де 
бірдей су толтырылса да ыдыстардың бірі жіңішке, ал екіншісі жуан екі түрлі 
көлемде екі стакан (оларды 1 және 2 деп белгілейік) және суды құю үшін 
қоладанылатын үшінші ыдыс бар. 
Оқытушы бірінші стаканмен әр екі ыдыстағы судың көлемін өлшеуге 
тапсырма берді. Оқушылар үлкен ыдыста 10 стакан, кішісінде 5 стакан су бар 
екенін анықтады. Бұдан тиісті қорытынды шығарылады. 
Сонан соң, екінші стаканмен әр екі ыдыстағы су өлшенеді. Бұл жағдайда 
үлкен ыдыстағы су 4 стакан, кіші ыдыстағы су 2 стакан шығады. Яғни 
қорытынды жасалады. 
Енді оқытушы үлкен ыдыстағы суды екінші стаканмен, кіші ыдыстағы 
суды бірінші стаканмен өлшеуді тапсырады. Соңын талқылау оқушыларды 
ыдыстардағы судың көлемін өлшеу және салыстыру үшін бір өлшем 
берілетін бір стаканнан пайдалану қажет екен. Бұл жағдайда ұзындықты 
сантиметрмен, ал массаны килограммен өлшеуді мысал етіп алып, көлемді 
өлшеу үшін литрді өлшем бірлігі ретінде пайдалануды түсіндіреді. 
2. Сулы екі ыдыстың бірі кеңірек ал екіншісі ұзындау болып, 
екіншісіндегі судың биіктігі біріншісіне қарағанда жоғарылау. Оқытушы 
сұрақ береді: “Бұл ыдыстардың қайсы бірінде су көбірек?”. Жауаптар түрлі 
болады. Қай ыдыста судың көп екенін шешу керек. Оқушылардың өздері 
ыдыстардағы суды өлшеу үшін үшінші ыдысты пайдалануды ұсынады. 
Балалар суды өлшеу процесінде екі ыдыста да бірдей көлемдегі бір түрлі су 
бар деген пікірге келуі де мүмкін. Оқытушы өлшеу бойынша төмендегідей 
қорытынды жасайды: түрлі көлемді ыдыстарда түрлі мөлшерде су болуы 
мүмкін және оларды оңай шамалау мүмкін емес, яғни өлшеу жолымен нақты 
нәтижеге қол жеткізу мүмкіндігі түсіндіріледі. Көлемнің өлшем бірлігі 
енгізілген соң түрлі практикалық жаттығулар орындалады. Мысалы “Бір 
ыдыста 5 литр су бар, екіншісінде 3 литр су бар. Екі ыдыстағы сулардың 
көлемі тең болуы үшін не істеу қажет?”. (Бірінші ыдыстан екіншісіне су 
құйылса, онда екі ыдыста 4 литрден су болады, немесе бірінші ыдыстағы 2 

---

123 
литр су төгіп тасталса, әр екі ыдыстағы судың көлемі тең болады). “Бір 
ыдыста 3 литр су бар. Ал екнішісінде 2 литр көп. Қайтсек, екінші ыдыста 
бірінші ыдыстағыға қарағанда 1 литр су көп болады?”. 
Бірінші мәселе сияқты бұл да балаларда пікірлеу, нағыз жауапты табу 
барысында ой қозғалысын жүзеге шығарады. Мысалы, балалар бірінші 
ыдысқа 1 литр су қосымша құюды, немесе біріншісіне 2 литр, екіншісіне 
тағы 1 литр су құюды айтыу мүмкін. Бұл ұсыныстардың барлығы практикада 
орындалуы тиіс, яғни көлемді өлшеу бойынша жаттығуларға айналуы тиіс. 
Жоғарыда берілген тапсырмалар балаларда қарапайым жағдай — ыдыстағы 
суды стаканмен өлшеуге қарағанда көбірек қызығу оятуы мүмкін.