G. S. Tursinbayeva, G. M. Duschanova, J. S. Sadinov

18-rasm. Epiderma hujayrasi tashqi qavatining tuzilishi
(sxemasi O.B. Lyshede, 1982) 
Sellyuloza qavati 
Epikutikulyar vosk 
Kutikula 
Kutinlashgan qavat 
Pektin qavati 
19-rasm. Bir (a) va kо‘p (b) qatorli epiderma hujayrasi tuzilishi:
a –
Convolvulus divricatus
; b – 
Anabasis brachiata
. Shartli belgilar: 
D – druz, O – og‘izcha, T – trixoma, E – epiderma. 
 
а 
b 
E 
O 
D 
Т 
56

---

 
20-rasm. Chо‘l о‘simliklari epidermasi va og‘izchalari. 
а 
b 
v 
g 
d 
е 
57

---

Og‘izchalar turlicha tuzilgan, ularning soni 13 tagacha. Yuksak 
о‘simliklarda og‘izchalarning anomosit, parasit, gemiparasit, diasit, 
anizosit, tetrosit xillari kо‘p uchraydi. 
 Anomotsit
(yunon. anomos – tartibsiz) xildagi havo yoki “nafas” 
olish о‘llaridagi qо‘shimcha hujayralar tuzilishi jihatidan epiderma 
hujayralaridan farq qiladi. 
Diatsit
(yunon. Dia – orqali, ustidan)da 
og‘izcha ikkita qо‘shimcha yoki yordamchi hujayralardan tashkil 
topgan bо‘lib, tutashtiruvchi hujayra devorlari bilan birikkan 
(labguldoshlar, chinniguldoshlar). 
Anizotsitda 
tutashtiruvchi hujayra 
uchta qо‘shimcha hujayra bilan о‘ralgan bо‘lib, ulardan bittasi katta 
yoki kichik bо‘ladi. G‘allaguldoshlarda esa kо‘pincha 
tetrotsit
og‘izchalar uchraydi. О‘simliklarning о‘sish sharoiti va turiga qarab 
barg va novda og‘izchalar miqsori har xil bо‘ladi. Odatda, 
о‘tloqzorlarda, о‘rmonlarda, shuningdek madaniy о‘simlikning barg 
va novdalarida 1 mm
2
yuzasida 100 dan 700 gacha og‘izchalar 
bо‘ladi. Tutashtiruvchi hujayralarning harakati juda ham murakkab 
bо‘lib, о‘simliklarning turiga qarab har xildir. Kо‘pchilik 
о‘simliklarda suv yetishmasdan qolganda kechasi va ba’zan kunduzi 
tutashtiruvchi hujayralarning turgor bosimi susayadi va og‘izcha 
yopilib transpirasiya jarayoni sekinlashadi (21-rasm). О‘simlik 
hujayrasida turgor bosimining о‘zgarishi kalsiy ionlarining oz yoki 
kо‘p bо‘lishiga bog‘liq. Kalsiy ionlari suvda erigan holda uchraydi. 
Bu moddalarni og‘izchalar atrofidagi hujayralardan sо‘rib oladi. 
Natijada tutashtiruvchi hujayralar suvni shimib oladi va turgor bosimi 
kuchayadi, natijada hujayralar bо‘shlig‘i kattalashadi, devorlar bir-
biridan uzoqlashib og‘izchalar ochiladi va suv bug‘lanadi. 
Tutashtiruvchi hujayralar turgorining bir xilligini sakdashda ulardagi 
tilakoidning xloroplastlari muhim ahamiyatga ega. Xloroplastlar 
sintez qilgan dastlabki kraxmalning qandga aylanishini tutashtiruvchi 
hujayralar shirasi konsentrasiyasining oshishi tufayli ularning sо‘rish 
kuchi ortadi. Bunda hujayra turgor holatga kelib, og‘izchalarning 
ochilishiga sabab bо‘ladi. Og‘izchalarning harakatiga boshqa omillar 
(yorug‘, harorat) ham ta’sir etadi.
58

---