Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

Aromatik uglevodorodlarning alohida vakillari. 
Benzol -80,1
0
S da qaynaydigan, 5,4
0
S 
suyuqlanadigan rangsiz suyuqlik, suv bilan azeotrop hosil qiladi. Sanoatda malein angidridi, xlorbenzol, 
nirtobenzol, sintetik yuvuvchi vositalar, bo‘yoqlar va boshqa qimmatbaho birikmalar olishda xom ashyo 
sifatida ishlatiladi.
Toluol-110,5
0
S da qaynaydigan, -92
0
S suyuqlanadigan rangsiz suyuqlik. Sanoatda asosan benzoy 
kislota, trinitrotoluol, benzolxlorid va boshqalar olishda ishlatiladi. 
Ksilollar. Ksilollar asosan neft tarkibidan ajratib olinadi. Ftal kislotalar va ular asosida lak-bo‘yoqlar, 
sintetik tolalar (lavsan) olishda ishlatiladi. 
Etilbenzol 136,1
0
S da qaynaydigan suyuqlik. Sanoatda benzolni suvli alyuminiy xlorid ishtirokida etilen 
bilan alkillab olinadi va asosan vinilbenzol (stirol) olish uchun ishlatiladi. 
Stirol 146
0
S da qaynaydigan suyuqlik. Sanoatda stirolni asosan quyidagi sxema bo‘yicha olinadi: 
Stirol uzoq saqlanganda yoki katalizatorlar ta’sirida qattiq shaffof massa (polistirol) hosil qilib 
polimerlanadi. 
n-ning miqdori 5000 gacha bo‘ladi. 
Stirol sanoatda asosan plastik massalar, kauchuk va boshqalar olishda ishlatiladi. 
n-divinilbenzol qimmatli monomer bo‘lib, undan olinadigan to‘rsimon polimerlar ion almashtiruvchi 
moddalar ishlab chiqarishda ishlatiladi. 
 
 
 
 
MASALA ECHISH NAMUNASI 
 
1-misol. Kuyidagi uglevodorod koldiklarini nomlang: 

---

535
Echish: Radikallarga tegishli uglevodorod nomiga -il kushimchasi kushib nomlanadi. 
a) fenil b) benzil v) n-tolil g) o-fenilen d) n-fenilen
e) mezitil j) benziledin z) stiril 
2-misol. Kuyidagi uglevodorodlarni nomlang 
Echish: Xalqaro nomenklatura bo‘yicha nomlaymiz. 
a) izobutilbenzol 
b) 1-metil 3-izopropil benzol yoki m-izopropil metlbenzol 
v) 2-metil-3-(n-etilfenil) pentan 
g) n-alliltoluol yoki 1- metil-4 allil benzol 
d) diffenilatsetilen 
e) n-izopropil-o-toliletilen 
j) n-izopropil-o-etiltoluolbenzol 

---

536
3-misol. Nima uchun benzol kuyidagi berilgan reagentlar bilan ta’sirlanganda izopropil benzolni beradi? 
a) SN
3
SNClCH
3
(AlCl
3
); b) CH
3
CH
2
CH
2
Cl(AlCl
3
) 
v) CH
3
CH=CH
2
(HF); g) (CH
3
)
2
CHOH (H
3
PO
4
) 
Echish: Reaksiya tenglamalarini yozib chikamiz 
a) v) g) katalizator ishtirokida birinchi boskichning uzida reaksiyalarda oson izopropil-kationi xosil 
buladi. CHunki ta’sirlashayotgan reagentlarda izopropil radikalida oson kuzgaluvchan guruxlar 
katnashgan. 
b) reaksiyada esa, katalizator ishtirokida birinchi boskichda propil-kationi xosil buladi. Sung u 
barkarorrok bulgan izopropil kationiga izomerlanadi. Natijada propil benzol urniga izopropil benzol 
xosil buladi. 
4. Kuyidagi reaksiyalarda kanday maxsulotlar xosil buladi?

---

537
ECHISH:
5. S
9
N
12
tarkibli uglevodorod yadroga monoxlorlanganda fakat bitta izomerli modda xosil buladi. Bu 
moddaning tuzilishini aniklang. 
Echish: 

---

538