«h a y o t fa o L iy a t I x a V f siz L ig i»

Portlash-bu 
qisqa vaqtning o ’zida chegaralangan hajm dagi, 
katta m iqdordagi quvvatning ajralib chiqishidir. Portlash gazlarning 
qattiq qizishi oqibatida yuqori bosim ostida sodir b o ’ladi. Portlashlar 
asosan yo n g ’in va portlash xavfi bor tashkilotlarda sodir b o ’lib, uning 
oqibatida yo n g ’inlar kelib chiqishi m um kin. Portlovchi m oddalar 
saqlanadigan om borlar, ular bilan bo g’liq b o ’lgan tashkilotlar portlash 
xavfi bor tashkilotlar hisoblanib, ularda m a'lum sharoitlarda portlash 
sodir b o ’lishi m um kin. B ularga m udofaa, neft va neft m ahsulotlarini 
qayta ishlab chiqaruvchi-saqlovchi, kim yoviy, gaz, paxta, q o g ’oz, non 
m ahsulotlari, yengil sanoat korxonalari, ular ishlab chiqargan tayyor 
m ahsulotlam i saqlovchi om borxonalar va ular bilan b o g ’liq b o ’lgan 
barcha 
tashkilotlar 
kiradi. 
O ’zbekiston 
hududida 
gaz 
bilan 
ta'm inlangan fuqarolarim izning uylarini nazarda tutm agan holda 500
9

---

dan ziyod portlash va y o n g 'in chiqish \a v fi m avjud bo'lg an 
tashkilotlar bor.
Portlashning zarar etkazuvchi om illari: zarba m avji (zarba 
to ’lqinlari), siniq parchalarining sochilishi. B ular birlam chi holat 
b o ’lsa, ikkilam chisi portlashlar, y o n g ’inlar, falokatlar, kim yoviy va 
radiatsion shikastlanishlar, keng tusda to ’g ’onlarning buzilishi va suv 
toshqinlarining sodir etilishi, binolarning qulashidir.
B irlam chi shikastlanish om illari quyid agilardan iborat:
Z arba to ’lqinlari yuqori bosim dagi portlashdan hosil b o ’lgan kuchli 
havo to ’lqinlarining kuchli ovoz chiqarib tarqaladigan havo to ’lqini 
tarzidagi zarba m avji qarshi kelgan jism larn in g parchalanishiga va 
sochilishiga olib keladi.
Siniq parcha-m aydonlarda parchalangan b uyum lam ing siniq 
parchalari tashkil etadi (yaqin atrofdagi korxonalar anjom larining, 
binolarning buzilishiga, parchalanishiga olib keladi).
P ortlash -su y u q lik larn in g , portlovchi m oddalarning kuch yoki 
issiqlik ta ’sirida o ’zi joylashgan hajm ga sig ’m ay qolishi tufayli 
chiqishidir. Portlatuvchi om illar: kim yoviy (portlovchi m oddalar); 
yadroli (yadroli qurollar); m exanik uslubdagi (yuqori bosim dagi 
suyuqliklam i 
quyuvchi-tarqatuvchi 
idishlarning 
yorilishi); 
elektrom agnit (uchqun zaryadi, lazer uchquni va b.); tovushli va 
boshqa quvvatlar.
R espublikam iz hududida yiliga taxm inan 15-17 dan ziyod 
portlashlar sodir b o ’ladi. Bu portlashlar asosan aholi yashaydigan 
xonadonlarda gazdan n o to ’g ’ri foydalanish oqibatida sodir b o ’lib, 
bular xonadonlardagi portlashlar deyiladi. U larning asosiy kelib
10

---

chiqish 
sabablari 
gaz 
bilan 
ish lash 
tartib-qoidalariga 
rioya 
qilm aslikdir. Bu borada 1998 yil davom ida xonadonlarda 50 dan ziyod 
portlashlar sodir b o ’lgan, oqibatda fuqarolar nobud b o ’lganlar, o ’nlab 
odam lar turli tan jarohatlari olishgan, shuningdek, 1998 yilda Shatlik- 
Xiva, M uborak-Zarbuloq yuqori bosim dagi gaz quvurlarida nosozlik 
tufayli portlash sodir b o ’lib, k o ’plab fuqarolarim iz nobud b o ’lgan va 
tan jarohatlari olishgan. A ytilganlardan k o ’rinib turibdiki, y o n g ’in va 
portlashlar q o ’qqisdan sodir b o ’ladi va ko ’plab odam larning o ’limiga 
yoki o g ’ir tan jarohati olishiga olib keladi.
R espublikam izning har bir fuqarosi jam o at va davlat mulkini 
k o ’z qorachig’iday saqlashi va asrab avaylashi, uni boyitishi haqida 
qay g ’urishi kerak. Shuning uchun sanoat korxonalarida y o n g ’inning 
oldini olish va o ’t o ’chirish tadbirlari keng jam o atch ilik ka suyangan 
holda, sexlardagi har bir ishchining ishtirokida olib boriladi. Shunday 
ekan biz doim o hushyor b o ’lishim iz, har qanday k o ’ngilsizliklarning 
oldini olishim iz lozim. B unga am al qilish har bir O ’zbekiston 
fuqarosining burchidir.
Aholi turar jo y larid a yong'inlarning oldini olish ishlarini 
tashkillashtirish 
tartibi. 
D avlat 
y o n g ’in 
nazorati 
va 
jam oat 
tashkilotlarining faoliyatida aholi yashash joy larid a y o n g ’inlarning 
oldini olish ishlarini olib borish borasida kom pleks uslub va 
shakllam ing asosiylari quyidagilar:
1.Y uqori qavatli va y o n g ’in chiqish xavfi yuqori b o ’lgan past 
qavatli 
yashash 
uylarining(yotoqxona!ar, 
y o n g ’inga 
chidam lilik 
darajasi V b o ’lgan ikki qavatli uylar, y erto’lasida x o ’ja lik xonalari

---

m avjud bo'lg an uylar va boshqalar) y o n g 'in g a qarshi holatlarini 
tekshirishni reja asosida o ’tkazish.
2. Aholi turar jo y larid a y o n g ’inlar bilan bo g’liq vaziyatlar 
keskinlashgan 
davrlar 
(qishki 
isitisli 
m avsum i. 
yoz 
oylari) 
boshlanishidan oldin uy-joy fondining y o n g 'in g a qarshi holatini 
tekshirishni y o n g ’in xavfsizligi qism larining barcha shaxsiy tarkibini, 
k o ’ngilli 
o ’t 
o ’chirish 
drujinalari, 
uy-joydan 
foydalanish 
tashkilotlarining xodim larini keng ja lb qilgan holda tekshirish.
3. Ijarachilar, xususiy xonadon, dala hovlilarning egalari ham da 
ularning oila a'zolariga y o n g ’in xavfsizligi qoidalarini o ’rgatish.
4. Shaharlarda, m ahallalarda yashash uylarining y o n g ’inga qarshi 
holatining k o ’rik tanlovini o ’tkazish.
5. Aholi yashash jo y larid a yo n g ’in xavfsizligi qoidalari aks 
ettirilgan 
varaqalar, 
eslatm alar, 
bukletlar 
broshyuralarni 
k o ’p 
nusxalarda chop ettirib aholiga tarqatish.
6.M ahalla q o ’m italari va uy-joydan foydalanish tashkilotlari 
qoshida 
jam oatch i 
y o n g ’in 
xavfsizligi 
posbonlari 
faoliyatini 
tashkillashtirish, posbonlam i tanlash va ularni o ’qitishni am alga 
oshirish.
7.M ahallalarda, shaharlarda, tum anlarda va uy-joy x o ’jalik larid a 
y o n g ’in-texnik 
punktlarini 
(yo ng’in 
xavfsizligi 
xonalari 
va 
burchaklari) tashkil etib, aholi orasida y o n g ’in xavfsizligi qoidalariga 
am al qilishni targ ’ib qilish.
8.A holi turar jo y larid a o ’tkazilgan yo n g ’in-texnik tekshiruvlari 
natijalarini xonadon egalari va ularning oila a'zolari bilan m uhokam a 
etish, 
ushbu 
m asalalarni 
fuqarolarni 
o ’zin i-o’zi 
boshqarish
12

---

tashkilotlarida k o 'rib chiqish, slum ingdek, turar jo ylarid a sodir bo'lgan 
y o n g ’inlar va ularning oqibatlarini aholiga yetkazish.
9. Shaharlarda, tum anlarda, aholi yashash punktlarida om m aviy 
vositalaridan keng foydalangan holda (kino, video, televedinie, Radio, 
ro ’znom alar, ta rg ’ibot m ashinalari) fuqarolarga yo n g 'in xavfsizligi 
qoidalarini yalpi o ’rgatish.
10.Y ong’in xavfsizligi boshqarm alarida, k o ’ngilli o ’t o ’chirish 
jam iyatlarining plenum larida shaharlarda va tum anlarda Aqoli yashash 
jo y larin in g y o n g ’inga qarshi qolatini tam inlash borasidagi ishlarining 
qolatini davlat 
y o n g ’in nazorati organlari k o ’ngilli o ’t o ’chirish 
jam iy atlarining faollari ishtirokida m uqokam a etish.
11. A qoli turar joylarida y o n g ’in vaziyatini barqarorlashtirishda 
faol qatnashib, yaxshi ko ’rsatkichlarga erishgan k o ’ngilli o ’t o ’chirish 
drujinalari boshliqlari va y o n g ’in xavfsizligi inspektorlarini m oddiy 
va m a'naviy raqbatlantirish usullaridan keng foydalanish.
12. Y uqori 
qavatli 
yashash 
uylari, 
yotoqxonalar, 
m eqm onxonalarning 
y o n g ’in xavfsizligini ta'm inlash borasidagi 
m uam m olar b o ’yicha am aliy konferentsiyalar ham da o ’z-o ’zini 
boshqarish tashkilotlarining yig ’inlarini o ’tkazish.
Ishlab chiqarish korxonalarida y o n g ’inlarni oldini olish ishlarini 
tashkillashtirish. 
Sanoat 
korxonalarining 
yong ’in 
xavfsizligini 
ta'm inlash quyidagi tadbirlarni am alga oshirish kerak:
-bino va inshootlarni avtom atik o ’t o ’chirish vositalari bilan 
jih o zlash d a ularga kundalik texnik xizm at k o ’rsatish ishlarini am alga 
oshirish;
13

---

-detallarning, agrcgatlam ing va tayyor m axsulotlarning ustini tozalash 
va 
ulam i 
m oysizlantirish 
uchastkalarida 
ushbu 
m aqsadda 
foydalanayotgan yonuvchan suyuqliklar o ’rniga y o n g ’indan xavfsiz 
texnik yuvisli vositalarini q o ’llashni y o ’lga q o ’yish;
-texnologik jaray o n d a q o ’llanayotgan m ateriallar va vositalarning 
yonish va portlash param etrlarini (k o ’rsatgichlarini) aniqlash va 
xonalarda 
ishlatilayotgan 
elektr m oslam alarini 
ishlab chiqarish 
xonalarining yonuvchanlik va portlovchanlik sinflariga qarab tanlash; 
-ishlab chiqarish xonalarida va xavoni xaydash (sham ollatish) 
tizim larida y o n g ’in tarqalishining oldini olish m aqsadida yo n g ’inga 
qarshi to ’siqlar, tez harakatga keluvchi to ’suvchilar, klapan-shiberlar 
va zoslonkalarni q o ’llash;
-bino konstruktsiyasining olovga chidam liligini oshirish, y o n g ’indan 
xavfli jix o z la r va agregatlam i binoning alohida xonalariga ajratib 
q o ’yish yoki ularni tashqaridagi ochiq m aydonlarga chiqarish; 
-evakuatsiya y o ’llarida bezash uchun turli yonuvchan m ateriallardan 
foydalanishni taqiqlash;
-y o n g ’indan 
xavfli 
ishlab chiqarish 
binolarida tutunga qarshi 
tizim lardan foydalanishni va ilgari o ’rnatilgan tutunni haydash 
tizim larining doim iy ishlab turishini ta'm inlab berishni 
y o ’lga 
q o ’yish;
-sexlar laboratoriyalar va om borxonalarni xavfsizlik belgilari bilan 
jihozlash, olov bilan bog’liq b o ’lgan ishlam i tartibga solish va 
hokazolar.
14

---