Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

биринчидан,
 
боғча ѐшидаги 
болаларда турмуш тажрибасининг нисбатан кўпайиши, 
иккинчидан,
 
бу 
даврда болалар нутқининг яхши ривожланган бўлиши, 
учинчидан
 
эса, 
боғча ѐшидаги болаларнинг эркин, мустақил ҳаракатлар қилиш 
имкониятига эга бўлишларидир. 
Боғча ѐшидаги болаларда ҳар соҳага доир саволларнинг туғилиши, улар 
тафаккурининг фаоллашаѐтганлигидан дарак беради. Бола ўз саволига 
жавоб топа олмаса ѐки катталар унинг саволига аҳамият бермасалар, 
ундаги қизиқувчанлик сўна бошлайди. 
Одатда, 
ҳар 
қандай 
тафаккур 
жараѐни 
бирон 
нарсадан 
таажжубланиш, ҳайрон қолиш ва натижада турли саволларнинг 
туғилиши туфайли пайдо бўлади. Кўпгина ота-оналар ва айрим 
тарбиячилар агарда болалар ортиқроқ савол бериб юборсалар, 
«кўп 

---

маҳмадона бўлма», «сен бундай гапларни қаердан ўргандинг
»
,
 
деб 
койиб берадилар. Натижада бола ўксиниб, ўз билганича тушунишга 
ҳаракат қилади. Айрим тортинчоқ болалар эса ҳеч бир савол 
бермайдилар. Бундай болаларга турли машғулотлар ва саѐҳатларда 
катталарнинг ўзлари ҳам савол беришлари ва шу билан уларни 
фаоллаштиришлари лозим. 
Ҳар қандай тафаккур, одатда бирон нарсани таққослаш, анализ ва 
синтез қилишдан бошланади. Шунинг учун биз ана шу таққослаш, анализ 
ва синтез қилишни тафаккур жараѐни деб атаймиз. Саѐҳатлар 
болалардаги 
тафаккур 
жараѐнини 
фаоллаштириш 
ва 
ривожлантиришга ѐрдам беради. Болалар табиатга қилинган 
саѐҳатларда турли нарсаларни бир-бири билан таққослайдилар, анализ 
ҳамда синтез қилиб кўришга интиладилар. Агар 2 яшар боланинг сўз 
бойлиги тахминан 250 тадан 400 тагача бўлса, 3 яшар боланинг сўз бойлиги 
1000 тадан 1200 тагача, 7 яшар боланинг сўз заҳираси 4000 тага етади. 
Демак, боғча ѐши даврида боланинг нутқи ҳам миқдор, ҳам сифат 
жиҳатидан анча такомиллашади. Боғча ѐшидаги болалар нутқининг 
ўсиши оиланинг маданий савиясига ҳам кўп жиҳатдан боғлиқ. 
Катталар болалар нутқини ўстириш билан шуғулланар эканлар, 
боғча ѐшидаги болаларнинг баъзи ҳолларда ўз нутқ сифатларини тўла 
идрок эта олмасликларини унутмасликлари керак. Бундан ташқари, 
болаларда мураккаб нутқ товушларини бир-биридан фарқ қилиш 
қобилияти ҳам ҳали тўла такомиллашмаган булади. Тили чучукликни 
тузатишнинг энг муҳим шартларидан бири, бола билан тўла ва тўғри 
талаффуз этиб, равон тил билан гаплашишдир.