Ш. А. ДЎстмуҳамедова, З. Т. Нишанова, С. Х. Жалилова

А.Н.Перре - Клермоннинг 
таъкидлашича, 
бола тафаккурининг ривожланиши унинг бошқа тенгқурлари билан ўзаро 
таъсир ўтказишига боғлиқ. Ўқитувчи томонидан бундай ўзаро таъсир 
ўтказишни ташкил этилиш ва бошқарилиш ўқувчиларнинг билиш фаолияти 
маҳсулдорлигига, уларда ўқув мотивациясининг вужудга келишига таъсир 
этади. Муаллифнинг фикрича, ҳамкорлик фаолиятини тўғри ташкил 
этишнинг шакллари, турли ижтимоий қатламларга мансуб болаларнинг 
тараққиѐт даражасига боғлиқ, шунинг учун қийинчиликларни енгишда 
маҳсулдор усул қўлланиши жоиз. 
Л.С.Виготский 
ўқувчиларнинг мустақил фикрлашига алоҳида эътибор 
берган, таълим билан тараққиѐт ўртасида мураккаб ўзаро муносабат 
мавжудлигини таъкидлаган олимдир. ―Биз бола тараққиѐтида икки босқични 
аниқлашимиз зарур, бу босқичларни билмасдан бола тараққиѐтининг бориши 
ва унга таълим бериш имкониятлари ўртасидаги ҳар бир ҳолатда аниқ 
ечимни топа олмаймиз. Биз бу ерда бола психик функциялари 
тараққиѐтининг - эришилган даражасини назарда тутяпмиз‖
2
. Бу аснода, 
қонтекстда бола тараққиѐтининг актуал зонаси назарда тутилмоқда. 
Л.С.Виготский - 
тараққиѐтнинг яқин зонаси
тушунчасини ҳам киритади ва 
уни қуйидагича таърифлайди: ―ўзи мустақил еча олмайдиган масалаларни 
катталар ѐрдамида, раҳбарлигида бажариш - бола тараққиѐтининг яқин 
зонасини ташкил қилади. Бола бугун катталар ѐрдамида бажарган ишини, 
эртага ўзи мустақил бажаради. Шундай қилиб, у таълимнинг муҳим 
хусусияти - бу атрофдагилар билан ўзаро муносабат, ҳамкорлик‖, деб 
ҳисоблаган. 
2
Выготский Л.С. Мышление и речь. Избранные психологические исследования. –М.: Изд-во АП и РСФСР. 
1956. С.450. 

---

С.Л.Рубинштейн ва А.В.Брушлинскийлар Виготскийни муайян 
даражада танқид қилдилар. Уларнинг таъкидлашича, Л.С.Виготский 
назариясида, тараққиѐтнинг ―актуал‖ даражаси ва ―тараққиѐтнинг яқин 
зонаси‖, яъни боланинг ниманидир мустақил бажариш кўникмаси ва унинг 
―ҳамкорликда бажариш‖ малакаси бир-бирига қарама-қаршидир. Демак, 
биринчи ҳолда иккинчиси умуман инкор этилади. Тафаккурнинг ички 
қонуниятларини тушуниш учун бир-бирига зид бўлган икки йўл етарли эмас.