Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent

Ikkilik 
fazaviy 
manipulyatsiyalash. 
Raqamli 
fazaviy 
modulyatsiyalashning  eng  oddiy  shakli  FM-2  tizimi  hisoblanadi.  Bu 
usul  ko‘pincha  modulyatsiyalovchi  signal  psevdo-tasodifiy  ikkilik 
ketma-ketlik  hisoblanadigan  spektrlarning  to‘g‘ri  kengaytirishli 
tizimlarda ishlatiladi. FM-2da modulyatsiyalovchi signalning qiymatiga 
bog‘liq  ravishda  signal  fazasining  modulyatsiyalanmagan  tashuvchi 
tebranish  fazasidan  og‘ishi  0
o 
yoki  180°ga  teng  bo‘ladi.  Agar  fazaviy 
modulyatsiyalangan  signal  (FM  signal)  uchun  (1.4)  va  (1.5)  ifodar 
ko‘rinishidagi umumiy tavsif qabul qilinsa, u holda  FM-2 signal uchun 
quyidagi tengsizlik bajarilishi kerak: 
 
φ [u(t)] ≡ 0     u(t) ≡ 1 bo‘lganida,  φ[u(t)] ≡ π    u(t)≡ – 1 bo‘lganida;   
0 ≤  t ≤ T
c
. 
 
Signalning kompleks og‘masi bu vaqt intervalida o‘zgarmaydi va 
quyidagi ikkita qiymatni qabul qilishi mumkin: 
 
Á(t) = A    i(t) = 1 bo‘lganida,   Á(t) = – A  i(t) = – 1 bo‘lganida;    
                               0 ≤ t≤T
c
.                                           (1.6) 
 
Bu og‘maning kompleks tekislikda bo‘lishi mumkin qiymatlarini 
grafik taqdim etilishi foydali va yaqqol hisoblanadi. Ko‘rib 
chiqilayotgan signal uchun signalning kompleks og‘masi 1.26-rasmda 
tasvirlangan faqat ikkita qiymatlarni qabul qiladi. Bunday tasvir 
signallar turkumi deyiladi. 
 
 
 
 
 
 
                              
 
1.26- rasm. FM-2 signallar turkumi 
 
Mavhum qism
 
Haqiqiy qism
 

---

52 
 
 
1.27-  rasmda  BPSK  ikkilik  fazaviy  modulyatsiyalash    vaqt 
diagrammalari keltirilgan. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.27- rasm. BPSK vaqt diagrammalari 
        
Bu radiosignalning asosiy o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, 
uning  joriy  fazasi    modulyatsiyalovchi  signalning  qutblari  o‘zgarishi 
momentlarida  uzilishlarga  (sakrashlarga)  ega  bo‘ladi.  Bu  fazaning  
180°ga  sakrashlari  radiokanaldagi  FM-2  signal  quvvatining  spektrali 
zichligi  juda  keng  chastotalar  polosasida  noldan  sezilarli  farqli 
bo‘lishiga asosiy sabab hisoblanadi. Shuning uchun bunday ko‘rinishda 
FM-2  signallar  deyarli  ishlatilmaydi.  Ular  egallaydigan  polosani 
kamaytirish uchun filtrlanadi. 
Bu signallarni modulyatordan keyin yuqori chastotada filtrlashni 
amalga  oshirish  qiyin,  chunki  har  bir  tashuvchi  chastota  tebranishlari 
uchun top polosali yuqori asllikli filtrlar talab qilinar edi. Harakatdagi 
obyektlarli  zamonaviy  raqamli  aloqa  tizimlarida  bunday  chastotalar 
soni  bir  necha  o‘nlablarga  etishi  mumkin.  Shuning  uchun  filtr 
operatsiyasi  deyarli  doimo  modulyatsiyalashgacha  modulyatsiyalovchi 
signal  ustida  bajariladi.  Mos  filtr  yetarlicha  murakkab  bo‘lsada,  past 
chastotali  filtr  hisoblanadi.  Radioelektronikaning  zamonaviy  yutuqlari 
uning ishlatilishini ta’minlaydi, bu holda chastotalar kanallarining katta 
sonini  esa,  agar  mos  chastotalar  to‘plamili  tashuvchi  chastotalarni 
ishlatilishi  orqali  olish  mumkin.  Bunday  filtr  asosiy  polosali  filtri 
deyiladi. 
 
Kirish bitlari ketma-
ketligi
 
Коdlovchi ketma-
ketlik
 
Natijaviy signal
 

---

53 
 
FM-2 radiosignal egallaydigan chastotalar polosasi kamayganida 
signalni 
filtrlashda 
bunda 
vujudga 
keladigan 
simvollararo 
interferensiya muammosini hisobga olish zarur bo‘ladi. 
1.28-  rasmda  FM-2  radiosignalni  shakllantiradigan  uzatkichning 
funksional  sxemasi  keltirilgan.  Bu  yerda  modulyatordan  keyin 
radiosignal  quvvatini  kuchaytirgich  va  tor  polosali  yuqori  chastotali 
filtr qo‘yilgan. Filtrning asosiy vazifasi tashuvchi tebranishning asosiy 
chastotasiga 
karrali 
bo‘lgan 
chastotalardagi 
uzatkichning 
nurlantirishini  kuchsizlantirishdan  iborat.  Bunday  nurlanishlarning 
xavfi  quvvat  kuchaytirgichida  o‘z  o‘rniga  ega  bo‘lgan  va  bu 
kuchaytirgichning  kuchaytirish  koeffitsienti  ortganida  kuchayadigan 
nochiziqli  samaralar  bilan  shartlanadi.  Ko‘pincha  bunday  filtr  bir 
vaqtda  qabullagich  uchun  ham  ishlatiladi,  u  foydali  radiosignallar 
chastotalar  polosalaridan  tashqaridagi  kuchli  tashqi  signallarni 
“pastga” chastotani o‘zgartirishgacha so‘ndiradi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.28- rasm. FM-2 radiosignalni shakllantiradigan uzatkichning 
funksional sxemasi