|
O`sha kitobda mualliflar shaxs bilan jamiyat munosabati xususida quyidagi
mulohazalarni bayon etadilar:
Ижтимоий психологиянинг уч назарий
Ижтимоий психологиянинг уч назарий
Ижтимоий психологиянинг уч назарий
Ижтимоий психологиянинг уч назарий
манбаси
манбаси
манбаси
манбаси
Омма психологияси
Омма психологияси
Омма психологияси
Омма психологияси
Хал
Хал
Хал
Халқ психологияси
психологияси
психологияси
психологияси
Ижтимоий хулқ-атвор
инстинктлари назарияси
"Тарихни юргизувчи асосий куч – бу халқ ёки шу" Яхлитликнинг
руҳи бўлиб, бу руҳ санoатда, динда, тилда, афсоналарда, анъаналарда ўз
аксини топади. Индивиднинг онги ушбу Яхлитликнинг маҳсули бўлиб,
уларнинг йигиндиси ўз навбатида халқ онгини ташкил этади. Халқлар
психологиясининг вазифаси халқ руҳи моҳиятини ўрганиш, халқ руҳияти
қонунларини
очиш,
халқ
психологиясига
оидбўлганўзигахосхусусиятларнингпайдобўлишивайўыолишинитушунтир
ибберишдир".
"Psixologiyaning otasi" hisoblangan Velgelm Vundt esa xuddi ana shu
tadqiqotga asoslangan ma’lumotlar to‘plashga o‘z diqqatini qaratdi. U o‘zining
"Inson va hayvon ruxi haqida leksiyalar"i (1863-y) va 1900 yilda bosmadan
chiqqan o‘n tomli "Xalqlar psixologiyasi" asarlarida asosan o‘zi to‘plagan empirik
ma’lumotlar asosida xalqlar psixologiyasiga bag‘ishlagan fikrlari tizimini bayon
etdi.
2.6- rasm.
Fiziologik psixologiya inson ruhiyatini o‘rganuvchi eksperimental fan
bo‘lib, oliy psixik jarayonlar tafakkur va nutqdan tashqari barcha narsalar
eksperiment usulda tadqiq etish mumkin.
Eksperiment usulda o‘rganib bo‘lmaydigan barcha oliy rux holatlarini
xalqlar psixologiyasi o‘rganadi, chunki undagi o‘rganish usullari o‘ziga xosdir. U
madaniy mahsullar hisoblangan til, afsonalar, odatlar, san’at asarlari, inson
tafakkurining murakkab tomonlarini ochib beradi.
Vundning
psixologiya
fani
oldidagi
xizmatlari,
uning
xalqlar
psixologiyasiga oid ma’lumotlari hozirgi kungacha ham o‘z qiymatini yo‘qotgani
yo‘q. Lekin, uning yagona kamchiligi shu ediki, uning qarashlari idealistik asosda
bo‘lgan, yana u individ bilan jamiyat o‘rtasidagi murakkab dialektik munosabatini
idealistik asosda turib hal qilgan va jamiyatning rolini absolyut tushunib,
shaxsning tarixini yaratishdagi, ijtimoiy jarayonlardagi faol o‘rnini ko‘ra bilmagan.
Uning izdoshlari Rossiyalik A.Potebni, nemis olimi T. Geyger va boshqalar
ham u yo‘l qo‘ygan mafkuraviy kamchilikning oldini olaolmadilar, lekin ular bir
fikrda yakdil edilarki, xalqlar psixologiyasi individual psixologiyasidan farq qiladi,
shuning uchun hamma xususan kerakki, u o‘ziga xos usullar yordamida shaxs va
Одам ўз моҳияти жиҳатидан ижтимоий мавжудот бўлиб, у жамият
ҳаёти билан узвий боғлиқ, чунки у ўзига ўхшашларга қараб ривожланади,
бошқаларга тақлид қилиб ҳаракат қилади ва улар тадбиқидан қочади.
Халқлар психологиясининг асосчилари фақат назарий мулоҳазалар
юритиш билан чекланадилар, чунки уларда ўзфикрларини исбот қилиш
учун тадқиқот ишлари этарли эмас эди.
Унинг фан олдидаги хизмати шундан иборат эдики, эмпирик
маълумотлар туплаш усуллари, тўпланган манбаларни шархлаш
борасида бебахо билимлар туплади. Унинг фикрича, психология
фани икки қисмдан иборат:
Халқлар психологияси
Физиологик психология
jamiyat munosabatlari qonunlarini ochib berishi lozim. Xuddi ana shu xulosalari
jtimoiy psixologiyaning fan sifatida shakllanishiga ilmiy asos bo‘ldi.
Ommaviy hodisalarni o‘rganish natijasida 1890 yilda Gabriel Tardning
"Taqlid qilish qonunlari" deb atalgan birinchi kitobi chiqdi. Tard Fransiyada ro‘y
berayotgan ommaviy hodisalarni shu hodisalarda ishtirok etayotganlarning xulq-
atvorlarini taqlid qilish orqali tushuntiradi. Bu harakatlar irratsional (ya’ni aqlning
ishtirohisiz) tabiatga ega bo‘lib, har bir individ ommaga qo‘shilgan zahoti unga
taqlid qilishga tayyorlik instinkti ustun bo‘lib qoladi. Italiyalik huquqshunos S.
Sigeli va fransuz olimi G. Lebon ham Tard ishlarini ma’qullab, uning nazariyasini
faktik materiallar bilan boyitdilar. Sotsiolog Lebon esa asosan o‘z diqqatini
ommani elitaga – jamiyatdan yuqori turuvchi tanlangan guruhlarga qarshi
qo‘yishga qaratadi. U ommaning ayrim hollarida, ayniqsa biror hodisa ro‘y
berganda "qiziqqonlik" xususiyati ustun turishi haqida yozadi. Uning fikricha, bir
qancha odamlarning bu erda to‘planishi ommani hosil qiladi va bu odamlar kim
bo‘lishidan qat’iy nazar olimmi yoki oddiy insonmi, shu zahotiyoq
qo‘zatuvchanlik va ziyraklikni yo‘qotadi. Chunki bu holatda ular holatini
instinktlar va hissiyotlar boshqaradi.
2.7- sxema.
О м м а п с и х о л о г и я с и пайдо бўлишига тарихий асос ишчилар
синфининг пайдо бўлиши ва европада ишчилар харакатининг оммавий тус
олиши бўлди. Яъни, 19 асрнинг иккинчи ярмида ишчилар харакати шундай
кенг тус олдики, тартибсиз харакатлар даражасига кўтарилди. Шунинг
учун ҳам шу ҳаракатларнинг қонунларини билиш, уларни бошқариш
усулларни ўйлаб топиш зарур эди
.
1895 йилда босилиб чиққан Сигелининг "Омма психологияси"
китобларида асосий ғоя шундан иборат эдики, оммавий ҳаракатларда
шахснинг ўз хулқ-атворларини онгли ва ақл билан бошқариш қобилияти
йўқолади. Бундай ҳолларда ҳиссиётлар устун келади, айниқса, аффект
ҳолатлари шунинг учун ҳам аффект ҳолатига руй бераётган жиноятга
айбни юмшатувчи ҳолат сабаб бўлган, деб қараш одатли бўлади. Бу
қарашлари туфайли Сигели Италиянинг қонунига махсус модда киритишга
ҳам эришди.
Лебон шахснинг омма ҳолатидаги
белгиларига тўхталиб қуйидагиларни
ажратади:
Ҳиссиётларга ўта берилувчан-
лик. Оммадаақл, тафаккур, ҳиссиёт,
инстинктларгаўзўрнинибўшатади.
Шунингучунҳамомманингтаъсирчанл
игиўтаошибкетади.
Шахсий сифатларнинг йўқолиши.
Бошқа одамлар таъсирида индивид
ўзига хос сифатларни йўқотиши,
бунинг ўрнига инпулсив инстинктив
ҳаракатларни
амалга
ошириши
мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |
