Informatika va axborot texnologiyalari fani haqida

Yangi forma yaratish. 
Access    yangi  formalarni  yaratishni  bir  qancha  usullarini  taklif  etadi.  Eng 
sodda xolatda  ma‘lumotlar manbai  masalan jadvalni tanlab forma  bo‘limlaridan   
―Создание ленты‖(lentani yaratmoq)  buyrug‘ini tanlaymiz. Boshqa usul  master 
(usta) yordamida forma yaratish bo‘lib , ma‘lumotlar manbai  va yangi formaning 
boshqa    elementlari  aniqlanadi.    Yana  bir  yo‘li  forma  bo‘limlaridan  foydalanib  
navigatsiya  panelida  tanlangan  jadval  yoki  so‘rov  asosida    yangi  forma  yaratish 
mumkin.  Bu  jarayon  Accessni  oldingi  laxjalarida    AutoForm  deb  atalardi.  Jadval 
asoisda forma  yaratish uchun quyidagi amallarni bajarish lozim: 
1. Navigatsiya panelida jadvalni tanlang. 
2. Bolimlar tasmasidan  ―Создание‖ bo‘limini tanlang. 
3. Forma  buyruqlari guruhidan  ― Форма‖ buyrug‘ini tanlang. 
Access   tanlangan jadvalda ko‘rsatilgan barcha maydonlarni o‘zida  jamlagan 
yangi  formani  yaratadi.    Forma  belgilash  xolatida  boshqarish  elementlari 
joylashtirgan  o‘zgarishda  ma‘lumotlarni  ko‘rish  imkonini  beradi.  (27-  rasm.)‖ 
Разметки‖ xolatida yangi forma ochilsa asosiy ma‘lumotlar manbai barcha turdagi 
boshqarish elementlari bilan to‘ldirilgan bo‘ladi. . Layout View(maket ko‘rinishi) 
boshqarish elementlari bir-biriga nisbatan qanday ko‘rinishi xaqida yaxshi tasavvyr 
beradi,  lekin    u  boshqarish  elementlarining  o‘lchamiga  yoki  boshqarish 
elementlarini formaga joylashtirishga ishlatib bo‘lmaydi.  Forma sarlavhasi ustida 
sichqonchaning  o‘ng  tugmasini  bosib  ―Design  View‖ni  tanlaymiz,  Forma 
boshqarish  elementlarini  forma  buyruqlari  yordamida  o‘zgartirish  xamda  yangi 
formani barcha maydonlari bilan tez yaratish imkoniyatiga ega bo‘lamiz. 
 
27-rasm. Forma darchasi 

---

80 
 
 
Shuni hazarda tutish  lozimki forma konstruktor xolatida ochilsa xech qanday 
boshqarish  elementlari    forma  konstruktoriga  qo‘shilmaydi.  Forma  dizayni  yangi 
forma  yaratishda    foydali  bo‘lib    asosiy  manbaning  barcha  maydonlaridan 
foydalanilmaganda    xamda    boshidan    boshqarishni  nazorat    qilish  imkoniyatini 
yaratadi. Xuddi shuningdek bo‘sh forma  varianti yangi bo‘sh formani ―разметки‖ 
xolatida yaratadi. Siz maydon  ro‘yxatiga boshqaruv elementlarini  qo‘shasiz, lekin  
boshqarishni joylashtirishda sizda ozgina nazorat qilish imkoniyti  mavjud bo‘ladi. 
Bo‘sh  forma  varianti    formani  tez  kam  sonli  boshqarish  elementlari  bilan  kerak 
bo‘lganda aniq  joylashtirib  yaratish uchun foydali bo‘ladi. Yangi forma blankasi 
bir  minutga  qolmasdan  yaratiladi.  Forma  ustasini  ishlatish.  Formani    usta 
yordamida  yaratish  uchun  Forma  guruhidagi  ―Мастер  форм‖  buyrug‘ini 
tanlaymiz.  Forma  ustasi  visual  xolatda  yaratilayotgan  forma  bo‘yicha  qator 
savollarga  javob so‘raydi so‘ngra formani avtomat tarzda yaratadi. Forma ustasi 
qaysi  maydonlarni  tanlanishini,forma  shaklini  (ustun,  jadval,  lentasimon, 
tekislangan  )  forma  uslubini  va  nomini  aniqlaydi.  Jadvalga  asoslangan  forma 
ustasini ishga tushirish uchun quyidagi amallar bajariladi: 
1. Navigatsiya panelida jadvalni tanlang. 
2. ―Создание на ленте‖ bo‘limini tanlang. 
3. Forma guruhidagi  ―Мастер форм ― tugmasini bosing. 
 Access 28-rasmda ko‘rsatilgan forma ustasini ishga tushiradi. 
 
28-rasm. Forma ustasi darchasi 
 
Usta  dastlab  birinchi  qadamda  tanlangan    jadvaldagi  maydonlar  bilan 
to‘ldiriladi  lekin  siz    maydonni  tanlash  soxasining  quyi  qismida  joylashgan  
―таблицами  /  Запросы  ―  bo‘limidan  boshqa  jadval  yoki  so‘rovni  tanlashingiz 
mumkin.    Formaning    o‘rtasida  joylashgan  tugma  yordamida  formaga  tanlangan 

---

81 
 
maydonlar  ro‘yxatidan    kirish  mumkin  bo‘lgan    maydonlarni  qo‘shish  yoki 
o‘chirib  tashlashlanadi.    Siz  yana  maydon  ro‘yxatining  istalgan  joyida  sichqon 
tugmasini  ikki  marotaba  bosib  mavjud  maydonlar  ro‘yxatidan  tanlangan 
maydonlar ro‘yxatiga o‘tkazishingiz mumkin. Formaning quyi qismida joylashgan 
qator  tugmalar  boshqa  qadam  bilan  aylantirishga  imkoniyat  yaratadi.  Bu  erdagi 
tugmalar usta muloqot darchalarining ko‘pi uchun umumiydir: 
•Bekor qilish. Forma yaratmasdan ustani bekor qilish. 
• Orqaga. Masterning oldingi qadamiga qaytish. 
• Keyingi. Masterning keyingi qadamiga o‘ting. 
• Oxirgi. Joriy parametrlardan foydalanib master vazifasini yakunlash. 
Biron-bir  maydonlarni  tanlamagan  holda  ―Далее‖  yoki  ―Готово‖  tugmalari 
bosilganda,  Access  dasturi  siz  davom  ettirishingizdan  oldin  tanlashingiz  kerak 
bo‘lgan  shakl  uchun  maydon  tanlash  kerakligi  to‘g‘risida  ogohlantiradi.  ―Next‖ 
tugmasini ishga tushirish orqali ikkinchi master dialog oynasi ochiladi (29 rasmda 
ko‘rsatilgandek)  va  yangi  shaklning  tashqi  ko‘rinishi  va  umumiy  tartibini 
ko‘rsatadi. 
 
29- rasm. Forma darchasi hususiyatlari 
 
Ustunli maket standarti master tomonidan ko‘rsatiladi, lekin siz jadval, tasma 
yoki  tekislangan  variantlarini  tanlashingiz  mumkin.  Master  muloqot  oynasidagi 
yangi shaklga nom berish uchun ―Далее‖ tugmasini bosing. 
Navigatsiya  to‘ldirilgan  shakli  16  rasmda  ko‘rsatilgan,  avtomatik  ravishda 
generasiyalashgan  navigatsiya  shakli  ekranni  g‘ayrioddiy  qiladi.  Bu  formani 
yahshilashni  bir  necha  usullari  mavjud  va  buning  natijasida  navigatsiya  shakli 
sarlavhasini olib tashlash uning bo‘sh sohasini qisqartiradi. FRM mahsulotlarining 

---

82 
 
bir  nechta  nusxalari  30-  rasmda  keltirilgan.  Harakat  qilish  bo‘lmasiga  tanlangan 
jadval yoki harakatni asoslangan jadval shaklida yaratish uchun ―Create‖ ilovasida 
guruh  shakllari  qismidagi  ―Дополнительные  формы‖  va  bir  necha  ma‘lumotlar 
tugmasini bosing . Jadval ko‘rinishi texnik ta‘rifiga juda o‘xshash va oddiy texnik 
ta‘rifidan  farqli  o‘laroq  o‘ziga  etiborni  tortadigan  ko‘rinishdadir.  Jadval  shakli 
foydalasihga  qulay  qilib  ishlangan,  siz  unda  ro‘yxatlar,  va  boshqa  rivojlangan 
nazorat  texnologiyalarga  matn  qutisi  boshqaruvlarini  o‘zgartirishingiz  mumkin. 
Jadval  shakli  bir  vaqtning  o‘zida  bir  nechta  yozuvlarni  ko‘rish  uchun    yoki 
yangilash  uchun  juda  qulaydir.  Bir  necha  elementlar  asosida  jadval  shaklini 
yaratish uchun quyidagi bosqichlarni bajaring: 
1. Navigatsiya panelidan jadval tanlang.konstruktor 
2. Tasmada yaratish bo‘limini tanlang. 
3. forma guruhida―Дополнительно форм‖  tugmasini bosing va bir necha 
ob‘ektlarni bosing. 
  Access  1-qadamda,  tanlangan  jadval  asosida  bir  necha  yangi  shaklli 
elementlarini  (30  rasmda  ko‘rsatilgandek)  tartibli  ko‘rinishida  ko‘rsatiladi, 
yaratadi.  Shakli  jadvalga  o‘xshash  bo‘lsa-da,  siz  faqat  konstruktor    ko‘rinishida 
satr  va  ustunlar  hajmini  va  tartibi  ko‘rinishini  o‘zgartirishingiz  mumkin. 
Navigatsiya shakli asosiy navigatsiya funktsiyalarini ta‘minlash uchun tez va qulay 
yo‘lidir. 
 
30- rasm. Forma darchasi bilan ishlash  
Split-shakllar. 
―Create‖ ilovasidagi ―Дополнительно форм‖ tugmasini bosing, keyin ―Split 
Form‖ tugmasini (bo‘lingan shakli) ni bosing. ―Split‖ tugmasi navigatsiya panelida 
tanlangan har qanday jadval yoki harakatni asoslangan ―split‖ formasini yaratadi. 

---

83 
 
Форма  funksiyasi  bir  vaqtning  o‘zida  ikki  hol  uchun,  ya‘ni  yuqori  qism  texnik 
ta‘rifi  yozuvini  tanlash  va  pastki  qismidagi  shaklida  ma‘lumotlarni  tahrir  qilish 
imkonini beradi, bu esa, bir vaqtning o‘zida ma‘lumotlarni ikki xil beradi. Jadval 
asosida  hosil  qilinadigan  bo‘linuvchi  shakllar  formasini  yaratish  uchun  quyidagi 
bosqichlarni bajaring: 
1. Navigasiya panelida  jadval tanlang. 
2. Tasmadan ―Создание‖ bo‘limini tanlang. 
3. ―Дополнительно форм ‖  tugmasini bosing va ―Разделить форму‖ 
punktini  tanlang. 
Access  bo‘lingan  jadval  asosida1  qadamda  ko‘rsatilganidek    yangi  shakl 
yasaydi va bu narsa belgi holatida aks etadi   (30 rasmda ko‘rsatilgan). Pastki qismi 
butunlay  ko‘rinishi uchun, shakl o‘lchamlarini o‘zgartirish  uchun o‘rtasida guruh 
―splitter‖ yo‘lagidan foydalanishingiz kerak. 
Shaklini  saqlash.  Siz  ―Сохранить  в  панели  быстрого  доступа‖  tugmasini 
bosib istalgan vaqtda shaklni saqlashingiz mumkin. Agar shaklga ism talab qilinsa, 
ahiq bir ism  berish  kerak  (masalan, frmProducts, frmCustomers, frmProductList). 
Agar bir marta shakl  nomini bergan, siz faqat ―Сохранить‖ tugmasini bosing. 
Ko‘rish holatida yozuvlarni kiritish. Berilgan shakl  ko‘rish va ma‘lumotlarini 
o‘zgartirish  ushun ishlatiladi. Berilgan shakl  so‘rovlari  bir rejimida ma‘lumotlar 
bilan ishlashga o‘xshash bo‘ladi. Berilgan shakllar foydalanuchiga qulay formatda 
ishlash  va  dizayn  yaratish  imkoniyatini  taqdim  etadi.  18-rasmda  shakl,  shakl 
rejimida ko‘rsatilgan. Shu nuqta jadval taqdimnomasiga bir xil elementlarni beradi. 
 
   
31-rasm.Forma darchasiga yozuv kiritish 
 
Agar  shakllar  bir  vaqtdagi  ekran  fayllardan    ortiq  shakli  ko‘proq  
maydonlarga ega bo‘lsa, Access dasturi  avtomatik tarzda ma‘lumotlarni qolganini 
ko‘rish  uchun  gorizontal  va  /  yoki  vertikal  liftlarni    ko‘rsatadi.  Bundan  tashqari, 
Page Down tugmasini bosib qolgan ma‘lumotlarni ham ko‘rishingiz mumkin. Agar 

---

84 
 
siz  shaklning  pastki  qismida  bo‘lsangiz  butun  shakl  o‘tish  holida  ekranda 
joylashtiriladi  va  siz  Page  Down  tugmasini  ishga  tushirsangiz    keyingi  yozuv 
uchun  harakat  qiladi.  Oynaning  pastki  qismidagi  holat  satri  jadval  stol  (Form 
View) yaratish paytda belgilangan faol maydon imkoniyatlari tavsifini ko‘rsatadi. 
Maydon  uchun  hech  qanday  bayon  mavjud  bo‘lmasa,  Access  holat  satrida 
"shaklini ko‘rsatish" ko‘rsatadi. qoida tariqasida, xato xabarlar  to‘rg‘u ekranning 
markazida  muloqot  qutisida  (o‘rniga  holat  satrida)  paydo  bo‘ladi.  Navigasion 
boshqarish  vositalarini  harakatlanish,  qidiruv  oynasi  nazoratida  va  ekranning 
pastki qismiga tegishli ekanligini ko‘rsatadi. Ushbu vazifalar, tezlik ma‘lumotlarni 
topish  uchun,  yoki  usullarni    biridan  ikkinchisiga  o‘tish  uchun,  yozuvdan 
yozuvgacha ko‘chib o‘tishga imkon beradi. 
‗Tashqi ko‘rinish‖ tasmasini ishlab chiqish formasi.  
―Главная‖  bo‘limi    sizga  mal‘umotlar  bilan  forma  rejimida  ishlashni 
ta‘minlaydi.  Formani  ko‘rish  uchun  ―Главная  ‖    bo‘limidan  va  boshqa  ayrim 
tanish  ob‘ektlar,  shuningdek,  ba‘zi  yangi  ob‘ektlardan  foydalaniladi.  Ushbu 
bo‘limda  andoza  va  umumiy  nuqtai  beriladi.  lenta  va  undan  erkin  foydalanishni  
nazorati  juda  kontekst-sezgirligini  yodda  tuting.    Boshqa  tomondan  ,  bir  yoki  bir 
necha  buyruqlarda  vazifaga  qarab    faoliyatsizlik  bo‘lishi  yoki  yo‘q  bo‘lishi 
mumkin.  Bunday  xatti-harakat  chalkash  bo‘lishi  mumkin  bo‘lsa-da,  kompaniya 
maqsadi  siz  tomondan  ish  jarayonida  shu  kabi  ahamiyatsiz  buyruqlar  bilan 
shug‘ullanmaslik  uchun  imkon  qadar    ruxsat  beradi  va  Microsoft  imkon  qadar 
buyruqlar  tasmasini soddalashtiradi. 
Maydonlar  orasiga joylashish.  
Formani ko‘chirib o‘tishda deyarli bir xil harakat bajariladi. Siz osonlik bilan 
siz  istagan  nazorat  bosgan  forma  orqali  harakat  va  ma‘lumotlarga  o‘zgartirishlar 
yoki qo‘shimchalar qilishingiz mumkin. 
Birgalikda  ekranda,  siz  shakl  ichida  harakat,  yoki  yozuvlari  o‘rtasida  turli 
navigatsiya vositalaridan foydalanishingiz uchun  shakli oyna   ko‘plab sohalarni 
ko‘rsatab  beradi.Stol  navigatsiya  tugmalaridan  formada  maydonlar  o‘rtasida 
ko‘chib o‘tishga ishlatiladi  va ko‘rsatiladi.