Справочник иккинчи туэатилган ва тўлдирилган нашри

Бозор (X V аср) тоқилари
Шайбонийлар сулоласи идора қилган давр- 
да Бухоро шақрида қурилиш ишлари кучай- 
ди, шаҳар савдосига алоқадор бинолар ҳам 
қурила бошлади. Уша вақтда бозор тоқила- 
ри ёки чорсилар қурилди.
Тоқилар энг серқатнов кўчаларда қурилиб, 
савдо-сотиқ жойи бўлиб 
хизмат қилдилар. 
Улар кўча қатновини осонлаштирди ва аҳоли 
учун салқин-еоя жой бўлиб хизматқилди. Бар- 
ча тоқилар (ҳаммаси бешта эди) Шаҳристон- 
нинг Лабиҳовуз майдонидан Регистон майдо- 
нигача 
ўтган 
асосий 
савдо 
кўчасида 
жойлашган.
Тоқи Саррофон гумбазида ҳинд саррофлари 
(бир давлатнинг пулини иккинчи давлат пули- 
га алмаштирувчи кишилар) ўтирган ва шу- 
нинг учун бу жой Тоқи Саррофон деб аталган. 
Тоқи Телпакфурушонда дўппи сотувчилар бўл-
50
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ган. Йлгари эса бу жой Китобфурушон деб 
аталган, чунки китоблар сотилган. Бу гумбаз- 
да беш кўчага ўтар жой бор, чунки у 'беш кў- 
ча ҳўшилган жойда қурилган. Тоқизаргаронда 
заргарлар ҳар хил зеби-зийнат буюмлари ясз- 
ганлар ва сотганлар. Бир вақтлар бу жой қа- 
димий Шаҳристоннинг маркази бўлган.
Тоқиларнинг ҳаммаси ўзига хос конструк- 
циялари билан бир-бирларидан ажралиб тура- 
дилар. Уларнинг биринчиси бир-бирини кесиб 
ўтган ва боғлаган равоқлардан, иккинчиси ол- 
ти бурчакли девордан 
иборат бўлиб, устига 
гумбаз қурилган, гумбазда дарча ўринлари 
бор, учинчиси саккиз бурчакли девордан ибо- 
рат бўлиб, 16 та равоқли дарчаси бор.
Урта Осиё ва Шарқ мамлакатларидаги 
(Эрои, Туркия) бирорта шаҳард% бунчалик 
ҳашаматли архитектура иншоотлари йўқ.
Лабиҳовуз ( X V II аср)
Қадимий Бухорода савдо майдонлари кўп 
эди. Уларнинг бири, яъни Лабиҳовуз ҳоэиргача 
сақланиб қолган.
Майдон ўртасида 1620 йилда қурилган жуда 
катта ҳооуз бор. Ш у сабабли бу жой Лабиҳо- 
вуз деб аталган.
Майдоннинг тўрт томонида ҳашаматли ар- 
хитектура иншоотлари қурилган. Ғарбий томо- 
нида Девонбеги ҳонақоҳи (Лабиҳовуз масжи- 
ди), шарқ томонида Девонбеги мадрасаси ва 
шимолий томонида иккита мадраса, яъни Кў-- 
калдош (1578 йил) ва Эрназар Элчи мадра- 
салари бор. Эрназар Элчи мадрасасини Бухоро
51
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

амирининг пйдшо Ёкатерииа I I саройидаги 
элчиси Эрназар қурдирган. Элчи Эрназар бу 
мадрасани Бухоро билан савдо қилишдан 
манфаатдор Екатерина I I берган маблағ ҳи- 
собига қурдирган.
X V II асрнинг йигирманчи йилларида деярли 
айнан бир ваҳтда, Аштархонийлар сулоласи 
ҳукмронлик қилиб турган даврда қурилган, 
Девонбеги хонақоҳи ва Девонбеги мадрасаси 
айниқса сернақш ва серҳашамдир. Уша давр- 
да Лабиҳовуз майдони архитектура жиҳати- 
дан безатилиб тамом бўлган эди. Б у ердан 
шаҳардаги бешта тоқининг ҳаммасидан ўтади- 
ган узун савдо кўчаси бошланарди.
Девонбеги хонақоҳининг олд томони Лаби- 
ҳовуз сувида ойнакдагидек акс этиб турибди. 
Шунинг учун бу ёдгорликни Лабиҳовуз деб 
ҳам атайдилар. Кейинги вақтда ҳовуз тикла- 
ниб, ичига сув тўлдирилди.
Шарқ томондаги масжид рўпарасида қурил- 
ган Нодир Девонбеги мадрасаси (1622 йил) 
даставвал карвонсарой сифатида қурила бош- 
лаган, кейин қурилиш давомида мадрасага ай- 
лантирилган. Шунинг учун ҳам унинг плани 
оддий мадрасалар планига ўхшамайди: мас-
жиди ва номоз ўқиладиган жойи йўқ. Мадра- 
санинг пештоқи жуда ҳам ҳашаматли. Олд то- 
монидаги, шунингдек иккинчи қаватнинг ўнг 
томонидаги қатор-қатор пештоқларда афсона- 
вий семруғ қуши ва буғу суратлари бор.
Ҳозирги вақтда Лабиҳовуз майдонига ас- 
фальт ётқизилди, гулпушталар билан безатил- 
ди ва меҳнаткашларнинг дам оладиган жойи 
бўлиб қолди.
52
www.ziyouz.com kutubxonasi

---