2 – мавзу: фалсафий тафаккур тарақҚиёт босқичлари: шарқ фалсафаси қадимги Мисрдаги фалсафий қарашлар

 
Марказий Осиёдаги қадимги фалсафий қарашлар 
Эрамиздан олдинги I-минг йилликда Марказий Осиѐ ҳудудида саклар ва масагет 
қабилалари яшар эдилар. Халқ оғзаки ижодининг энг илк ѐдгорликлари сак ва 
массагетларнинг қаҳрамонлик ҳақидаги қиссалари бўлиб, улар асосида Марказий Осиѐ 
халқларининг ватанпарварлик курашлари ѐтар эди. Ушбу достон қаҳрамонларининг бош 
хусусиятлари – ватанпарварлик, жасорат ва садоқат эди. Бу достонларнинг қаҳрамонлари 
– малика Зарина - жанговар курашчи ва шаҳарлар бунѐдкори; малика Спаретра қўшин 
тўплаб, жангда форс давлатининг асосчиси Кир устидан ғалаба қозониб, ўз эрини 
асирликдан озод қилган; малика Тўмарис – у билан бўлган жангда Кир қўшинлари мағлуб 

---

бўлиб, унинг ўзи ҳалок бўлган; Доро қўшинларини ҳийла билан саҳрога олиб борган 
чўпон Широқ ўлдирилади, аммо ўз ҳаѐти эвазига унинг халқи ўз озодлигини сақлаб 
қолади. 

«Авесто» ва зардўштийликнинг асосий ғоялари 
Эрамиздан олдинги VI асрдан бошлаб Марказий Осиѐда Зардуштийлик пайдо 
бўлиб, эрамизнинг III асригача ҳукмронлик қилади. Зардуштийликнинг ватани сифатида 
Марказий Осиѐ (Бақрия, Хоразм) ва Эронни (Мидия) кўрсатадилар. Зардуштийликда энг 
қадимги даврлардан бошлаб (эрамиздан олдинги 3-2-нчи мингйилликлар) эрамиздан 
олдинги 1-мингйиллик ўрталаригача бўлган Марказий Осиѐ ва Яқин Шарқ халқларининг 
диний тасаввурлари акс этган. 
Авестонинг асл Ватани Хоразмдир. Авестонинг бизгача етиб келган бўлимлари 4 та 
булиб, улар қуйидагилар:
- «Ясна» - қурбонлик килиш, сиғиниш, ибодат килиш тўғрисида; 
- «Яшта» - ҳурматлаш кўкларга кўтариб мақташ тўғрисида;
- «Видоват» - даврларга қарши кураш, дуолар тўғрисида; 
- «Виспарат» «Ясна» га қўшимча дуо суралари каби бўлимлардан иборат. Зикр 
этилган бўлимлар ҳам ўз навбатида кўплаб бобларга бўлинади. 
Масалан, «Ясна» да 72 та боб бўлган, унинг 17 таси эса «Ғазаллар» яъни кўшиқлар, 
қисқартириб берилган дуолар дейилган. «Авесто» китобига биноан, Коинот, ер, океан, 
осмон, нурли доира ва жаннатдан иборат. Ер думалоқ бўлиб, атрофи океан билан ўралган 
ва обу-ҳаво, йил фасллари билан боғлиқ бўлган етти қисмдан иборатки, бу 
бобилликларнинг етти шамоллар ҳақидаги қадимги тасаввурларидан иқтибос қилинган. 
Осмон тўрт доирадан ташкил топган: юлдузлар доираси, ой доираси, қуѐш доираси ва 
жаннат доираси ѐки нур макони. Юлдузлар, Ой ва Қуѐш худо Ахура Мазданинг бадани 
сифатида тасвирланади. Улар ҳурматга сазовор эдилар.