139
uchun yetarli va to‘liq hisoblanadi. Bunday moslashish real sharoitlarda hamma
vaqt bajarilishi mumkin. Radio tizimlarning energetik xarakteristikalari va xalaqit-
bardoshlik ko‘rsatkichlarini tahlil qilish bir qator foydali qonuniyatlarni aniqlash
va radio tizimda foydalaniladigan axborot signallariga
talablarni shakllan-tirish
imkoniyatini yaratadi, bu talablarni bajarish o‘z navbatida radio tizimning xalaqit-
bardoshligini oshiradi.
Ma’lumki, optimal qabullash qurilmasi chiqishidagi signal-shovqin maksimal
qiymati axborot signalining shakliga bog‘liq bo‘lmay, quyidagicha aniqlanadi:
𝑞 =
𝑄
𝑁
𝑠ℎ
, (1)
bunda,
𝑄 = 𝑃
𝑠
𝑇
𝑠
– signal energiyasi,
𝑃
𝑠
– signalning
𝑇
𝑠
vaqt davomidagi o‘rtacha
quvvati.
Axborot signali faqat qabullash qurilmasining ichki shovqini va tashqi
fluktuasion xalaqitlari ta’sirida bo‘lib, turli shakldagi axborot signallari bilan
moslashgan radio qabul qilgich sining xalaqitbardoshligi bir xil bo‘ladi. Agar
xalaqit tashqi manba tomonidan maxsus shakllantirilsa va u o‘z tarkibi bilan
normal taqsimot qonuniga bo‘ysunuvchi fluktuasion xalaqitdan farq qilsa, u holda
𝑄
ni signal va xalaqitlar quvvati nisati ko‘rinishida ifodalash qulay hisoblanadi.
Agar qabullash
qurilmasi polosasi
∆𝑓
da xalaqit spektri quvvat zichligi bir xil
𝑁
𝑥
ga teng bo‘lsa, u holda
𝑞 =
𝑄
𝑁
𝑥
=
𝑃
𝑠
𝑇
𝑠
𝑁
𝑥
∆𝑓
∆𝑓
=
𝑃
𝑠
𝑃
𝑥
∆𝑓𝑇
𝑠
, (2)
bunda,
𝑃
𝑥
= 𝑁
𝑥
∆𝑓
– axborot signali spektriga mos keladigan xalaqit quvvati.
(2) ifoda radio qabul qilgich ga axborot signali bilan birga quvvati
𝑃
𝑥
ga teng
tor polosali xalaqit ta’sir qilganda ham o‘rinli bo‘ladi. Agar optimal radio qabul
qilgichning korrelyator tarkibida tuzilgan deb hisoblasak, tor polosali xalaqitning
spektri radio qabul qilgich signal chastotalarini o‘tkazish polosasi
∆𝑓
gacha
kengayadi. Agar radio qabul qilgich kirishiga tor
va keng polosali xalaqitlar
birgalikda ta’sir qilsa, u holda
𝑞 =
𝑃
𝑐
𝑃
𝑘𝑥
+ 𝑃
𝑡𝑥
∆𝑓𝑇
𝑠
, (3)
bunda,
𝑃
𝑘𝑥
va
𝑃
𝑡𝑥
– mos ravishda keng polosali va tor polosali xalaqitlar quvvati.
Imitatsiya xalaqiti axborot shakliga o‘xshash bo‘lgan maxsus shakllantirilgan
xalaqit bo‘lib, axborot signalini qabullashga moslashtirilgan radio qabul qilgich
chiqishida katta quvvatli signal hosil qiladi. Radio qabul qilgichning imitatsiya
xalaqiti ta’sir etgan ish holatidagi chiqish signali quvvati axborot signali va imita-
tsiya xalaqiti orasidagi o‘zaro korrelyatsiya koeffisientiga proporsional bo‘ladi.
Axborot uzatish radio tizimini energetik bosishi (podavlenie) signal-xalaqit
chegaraviy qiymati va radio tizimning axborot signalini talab darajasidagi xalaqit-
bardoshlik bilan ishlashi ehtimolligi chegaraviy qiymatini quyidagi tengsizlik
orqali aniqlash mumkin:
140
bunda
,
𝛼 (
𝑄
𝑁
𝑥
)
𝑚𝑖𝑛
– signal-xalaqit nisbatining chegaraviy qiymati bo‘lib, ushbu shart
bajarilganda radio tizim talab darajasidagi sifat bilan ishlaydi;
𝛼 ≥ 1
– qabul
qilingan signalga real radioliniyada ishlov berishdagi yo‘qotishlarning ideal
sharoitga unga ishlov berishdagiga nisbatini ko‘rsatuvchi koeffisient.
Radio qabul qilgich qurilmasining chiqishidagi xalaqit spektrini quyidagi
ifoda orqali aniqlash mumkin:
𝑁
𝑥
=
𝑃
𝑢 𝑥
∙ 𝐺
𝑢 𝑥
∙ 𝐺
𝑞 𝑥
4𝜋𝑅
2
∆𝑓𝐿
𝑥
, (5)
bunda,
𝑃
𝑢 𝑥
– xalaqit manbai radiouzatkichi chiqish quvvati;
𝐺
𝑢 𝑥
va
𝐺
𝑞 𝑥
– xalaqit
radio uzatkichi uzatish antennasi va radio tizim qabullash qurilmasi antenna-
larining bir-biriga yo‘naltirilgan holatlaridagi kuchaytirish koeffisientlari;
𝐿
𝑥
–
xalaqit quvvatining uzatish antennasidan qabullash antennasigacha bo‘lgan
masofani o‘tishi natijasida so‘nishi koeffisienti.
Radio tizimning qabullash qurilmasi chiqishidagi foydali axborot signali
quvvati quyidagicha aniqlanadi:
𝑃
𝑠
=
𝑃
𝑢 𝑠
∙ 𝐺
𝑢 𝑠
∙ 𝐺
𝑞
4𝜋𝑅
2
𝐿
𝑠
. (6)
(3) va (6) ifodalarni e’tiboga olib (2) xalaqitbardoshlikni ta’minlashni
quyidagicha ifodalash mumkin:
bu ifodada,
𝑃
𝑢 𝑠
, 𝐺
𝑢 𝑠
-axborot signali radiouzatkichi
chiqish quvvati va uzatish
antennasi kuchaytirish koeffisienti;
𝐺
𝑞 𝑠
va
𝐺
𝑞 𝑥
-qabullash antennasining axborot
signali va xalaqitlarni qabullash tomonlarga mos keluvchi kuchaytirish koeffisient-
lari;
𝑃
𝑢 𝑥
, 𝐺
𝑢 𝑥
– xalaqit signali radiouzatkichi chiqish quvvati va uzatish antennasi
kuchaytirish koeffisienti
;
𝐿
𝑥
/𝐿
𝑠
radiotrassada xalaqit quvvatining nisbiy yo‘qotilishi;
𝛼 (
𝑄
𝑁
𝑥
)
𝑚𝑖𝑛
signal-xalaqit nisbatining kritik (chegaraviy) nisbati;
∆𝑓𝑇
𝑠
= 𝐵
𝑠
axborot
signali bazasi.
(7) ifodadagi
∆𝑓𝑇
𝑠
= 𝐵
𝑠
– axborot signali bazasi signalning tarkibiga va
modulyatsiya turiga bog‘liq bo‘lib, radio tizimning
axborot signalini uzatish
xalaqitbardoshligini oshirish uchun bazasi katta signallardan foydalanish kerak
bo‘lib, ularni maxsus xususiyatlar bilan ta’minlash natijasida qarshi tomon bunday
signalni imitatsiya qilishini qiyinlashtirish kerak. Bu ikki talablarni amalga oshirish
uchun radio tizimlarda kodlangan signallardan foydalanish kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: