|
Qidiruv
mashinalari
yordamida
axborot izlash.
Eng ko‘p qo‘llanuvchi, lekin
shu bilan bir paytda eng murakkab qidiruv usuli qidiruv tizimlaridan foydalangan
holda axborot izlash hisoblanadi. Uning keng tarqalganligi qidiruv tizimlari ko‘p
sonli saytlar indeksini qamrab olishi va to‘g‘ri ifodalangan so‘rov yordamida
qiziqtirayotgan resurslarga tezda ssilkalar olish mumkinligi bilan asoslanadi.
Usulning murakkabligi shundaki, natija sifatli bo‘lishi uchun eng to‘g‘ri keluvchi
qidiruv tizimlarini tanlay olish, unga so‘rovlarni to‘g‘ri shakllantirish, uning o‘ziga
xos xususiyatlari va funksional imkoniyatlarini hisobga olish zarur.
Qidiruv tizimlarini tanlash.
246
Ushbu bosqich qidiruv mashinalaridan bu mashinalarning har birini qo‘llagan
holda kutilayotgan samaradorlikning pasayib borishiga muvofiq foydalanish ketma-
ketligini aniqlashni talab qiladi.
Qamrab olish mintaqalari, qidiruv o‘tkazish tamoyillari (demak, so‘rovlar tili
va xarakteri bo‘yicha ham), indeks bazasi hajmi, axborotni yangilash tezligi,
«nostandart» axborot izlash qobiliyati bo‘yicha farqlanuvchi jami bir necha yuzga
yaqin qidiruv mashinalari ma’lum. Qidiruv mashinalarini tanlashning asosiy mezoni
serverning indeks bazasi hajmi va qidiruv mashinasining o‘zi rivojlanganlik darajasi,
ya’ni u qabul qilayotgan so‘rovlarning murakkablik darajasi hisoblanadi.
Qidiruv mashinalariga so‘rovlar tuzish va bajarish
Bu katta hajmdagi axborotni qayta ishlash bilan bog‘liq eng murakkab va
mehnat talab qiluvchi bosqichdir. Tezaurus asosida tanlab olingan qidiruv
serverlariga so‘rov shakllantiriladi. Dastlabki natijalar olingandan so‘ng relevant
bo‘lmagan axborotni chiqarib tashlash maqsadida so‘rovni aniqlashtirish mumkin.
So‘ngra qidiruv maqsadlaridan kelib chiqqan holda eng qiziqarli resursdan boshlab
resurslarni tanlash amalga oshiriladi va relevant deb tan olingan resurslar
ma’lumotlari tahlil uchun to‘planadi.
So‘rovlar formati ham, semantikasi ham qo‘llanayotgan qidiruv mashinasi va
muayyan predmet sohasiga qarab turli variantda bo‘lishi mumkin. So‘rovlar shunday
tuzilishi kerakki, qidiruv sohasi maksimal darajada aniqlashtirilgan bo‘lishi, ya’ni
bitta kengaytirilgan so‘rovdan foydalanish o‘rniga bir nechta kichik maxsus
so‘rovlardan foydalanish maqsadga muvofiq.
Turli mashinalar uchun so‘rov tillari asosan quyidagi funksiyalarning birikuvi
hisoblanadi:
➢
hujjatlar qidirishni quyidagi operatorlari yordamida amalga oshirish: AND,
OR, NOT, AND – u birlashtiruvchi barcha atamalar bor bo‘lgan, OR – izlanayotgan
matnda operator birlashtirgan atamalardan hech bo‘lmasa bittasi mavjud bo‘lgan;
NOT – matnida mazkur operator ortidan keluvchi atamalar yo‘q bo‘lgan hujjatni
izlash;
247
➢
atamalarni kesish imkoniyati – atamaning oxiri o‘rniga belgisidan
foydalanish ro‘yxatga so‘zning boshlang‘ich qismi shablonidan boshlanuvchi barcha
so‘zlarni kiritishga imkon beradi;
➢
til morfologiyasini hisobga olish – mashina qidiruv borayotgan tilda mazkur
atamaning barcha shakllarini avtomatik ravishda hisobga oladi;
➢
so‘z birikmasi, ibora bo‘yicha ma’lumot qidirish imkoniyati;
➢
qidiruvni hujjat elementi bilan cheklash (so‘rov so‘zlari aynan sarlavhada,
birinchi abzatsda, ssilkada joylashishi mumkin va hokazo);
➢
hujjat chiqarilgan sana bo‘yicha cheklash;
➢
atamalarning mos tushishi soni bo‘yicha cheklash;
➢
grafik tasvirlarni izlash imkoniyati;
➢
kichik
va
bosh
xarflarga qarab izlash.
So‘rov natijasi, ya’ni tizim
chiqarib
bergan
topilgan
resurslarga ssilkalar ro‘yxati ikki
bosqichda
qayta
ishlanadi.
Dastlabki
bosqichda
ro‘yxat
tarkibiga qidiruv mashinasining
mukammal emasligi yoki so‘rovning yetarli darajada «intellektual» emasligi sababli
kirib qolgan norelevant manbalar chiqarib tashlanadi. Parallel ravishda keyingi
so‘rovlarni modifikatsiyalash uchun tezaurusni aniqlashtirish maqsadida semantik
tahlil o‘tkaziladi. Keyingi ishlar topilgan har bir resurs bilan ketma-ketlikda ishlash
va undagi axborotni tahlil qilish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Resurslar tahlili va axborot to‘plash
Axborot izlashning yakuniy bosqichi resurslar tahlili va axborot to‘plash
hisoblanadi. Resurslarning birlamchi tahlili agar bor bo‘lsa annotatsiyalarga, yo‘q
bo‘lsa resursning axborot mazmuniga asoslanishi lozim. Shundan keyin axborot
tanlab olingan manbalardan chiqarib olinadi va mos keluvchi maqsadlarda
foydalaniladi.
248
Do'stlaringiz bilan baham: |
