O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

M
F
JG
bilan belgilanadi va u quyidagi
formula bilan aniqlanadi:
M
o
(F)
= 
± 
Fh
(1.13)
Bu formula oldidagi ishoralardan qaysi birini olishni, quyidagi ishoralar
qoidasiga asosan shartlashib olamiz: 
kuch vektori jismni markazi atrofida soat
mili tomonga burishga intilsa, kuch momenti musbat, aks holda manfiy deb
hisoblanadi.
Bizning misolimizda 
1
F
kuch uchun
( )
0
1
1 1
F
F h
M
= −
(a)
va 
2
F
JG
kuch uchun esa
( )
0
2
2 2
F
F h
M
= +
(b)
ga teng.
Jismga tekislikda yotuvchi kuchlar tizimi ta’sir
etayotgan bo‘lsin (1.17-shakl).
O nuqtadan 
1
F
JG
va 
2
F
JG
kuchlarning ta’sir
chizig‘igacha perpendikular tushiramiz. Bu
perpendikularlarning uzunligi 
h
1
va 
h
2
bo‘lib,
tegishlicha
1
F
JG
va 
2
F
JG
kuchlarning O
1
nuqtaga
nisbatan 
kuch yelkasi
deyiladi; O
1
nuqta esa
moment markazi
deyiladi.
Kuchning nuqtaga nisbatan momenti deb,
1.17- sh a k l
′
III
BOB

---

21
Chizmadan ko‘rinib turibdiki, moment olinayotgan nuqtaning joylashuviga
qarab ayni bir kuchning momenti ham musbat, ham manfiy bo‘lishi mumkin.
Masalan, 
2
F
JG
kuchning momenti O
1
nuqtaga nisbatan musbat, O
2
nuqtaga nisbatan
esa manfiydir.
Kuch momenti kuchning biror nuqtaga nisbatan aylanma ta’sirining o‘lchovi
bo‘lib, xalqaro birliklar sistemasi SI da Nm bilan o‘lchanadi.
Kuchning momenti quyidagi xossalarga ega:
kuchning moduli va yo
‘
nalishini o
‘
zgartirmasdan uni ta’sir chizig
‘
i bo
‘
ylab
istalgan nuqtaga ko
‘
chirilsa, kuch momenti miqdor jihatdan o
‘
zgarmaydi
(chunki bunday holda kuchning yelkasi o
‘
zgarmasdan qoladi);
kuchning ta’sir chizig
‘
i moment markazidan o
‘
tganda, uning shu nuqtaga
nisbatan momenti nolga teng bo
‘
ladi (chunki bunday holda kuchning
yelkasi nolga teng bo
‘
ladi).
1.9-§. Kuchning o‘qqa nisbatan momenti
1.19- sh a k l
1.18- sh a k l
Kuchning o‘qqa nisbatan momentini aniqlash
maqsadida quyidagi ikkita chizmani tahlil qilamiz.
1) Aytaylik, 
Oz
o‘qqa o‘rnatilgan jismga 
1
F
JG
va 
2
F
JG
kuchlar ta’sir etayotgan bo‘lsin (1.18-shakl). 
1
F
JG
kuchning ta’sir chizig‘i vertikal o‘qni kesayotganligi va
2
F
JG
kuch unga parallel bo‘lganligi sababli, bu kuchlar
ta’sirida jism 
Oz
o‘q atrofida aylana olmaydi; bu holat
tajribalarda ham tasdiqlangan. Shuning uchun 
1
F
JG
va 
2
F
JG
kuchlarning o‘qqa nisbatan momenti nolga teng.
2) Jismning biror nuqtasiga 
F
JG
kuch qo‘yilgan
bo‘lsin (1.19-shakl).
F
JG
kuch vektori boshlangan nuqtadan o‘tuvchi
hamda vertikal o‘qqa perpendikulyar bo‘lgan H tekislikni
o‘tkazamiz. Chizmada tasvirlanganidek, 
F
JG
kuchni 
1
F
JG
(gorizontal) va 
2
F
JG
(vertikal) tashkil etuvchilarga
ajratamiz.
Kuchning vertikal tashkil etuvchisi 
2
F
JG
vertikal 
Oz
o‘qiga parallel bo‘lganligi sababli, yuqorida ta’kid-
laganimizdek, uning o‘qqa nisbatan momenti nolga teng
bo‘ladi.
Kuchning gorizontal tashkil etuvchisi 
1